14.Nəyə görə Misirlilərdən kelim (qablar) borc almaq lazımdır

Məqalə 14, 1986

Müqəddəs Yazıda deyilir: «Zəhmət olmasa, xalqa de: qoy hər kəs tanışından, hər qadın da tanış qadınından gümüş və qızıl qablar borc alsın. Və Yaradan xalqa misirlilərin gözündə rəğbət verdi»¹.

Müdriklərimizin izahı belədir: «Ravvin Yannaya məktəbinin müdrikləri demişlər: “Zəhmət olmasa” ifadəsi sadəcə bir xahişi bildirir. Yaradan Musaya dedi: “Səndən xahiş edirəm, get və İsrailə de: sizdən rica edirəm, Misirlilərdən gümüş və qızıl qabları borc alın, ki sonra O saleh deməsin: «Onları kölə edib əzab verəcəklər»² – bu yerinə yetirildi, lakin «sonra böyük sərvətlə çıxacaqlar»³ – bu yerinə yetirilmədi”»⁴.

Sual yaranır: əgər Yaradan İbrahimə verdiyi vədini yerinə yetirmək istəyirdisə – necə ki, deyilir: «sonra böyük sərvətlə çıxacaqlar»³ – görəsən, İsrail xalqını varlandırmaq üçün Onun Misirlilərdən qabları borc almaq kimi, zahirən aldatmaya bənzəyən bir yola əl atmadan başqa çıxış yolu yox idimi? Çünki ilk baxışdan onlar bu qabları borc götürəndə onları qaytarmaq niyyətində deyildilər.

Bundan başqa, anlamaq lazımdır ki, Yaradan Musaya nəyə görə dedi ki, İsraili bu qabları borc almağa razı salsın, necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi, “zəhmət olmasa” sadəcə bir xahişi bildirir. Və bu razı salma nədən ibarətdir? Bu, o deməkdir ki, Yaradan bilirdi: onlar bu məsələyə qarşı çıxacaqlar. Buna görə də O, Musadan xahiş etdi ki, İsraillə bu barədə danışsın. Belə olan halda: İsrailin bu məsələyə qarşı çıxmasının səbəbini  anlamaq lazımdır.

Bundan əlavə, bu ayəni də anlamaq lazımdır: «Və Yaradan xalqı misirlilərin gözündə rəğbətli etdi»¹. Belə kəskin ziddiyyəti necə anlamaq olar? Əlbəttə, Yaradan üçün hər şey mümkündür, lakin adi düşüncə ilə bunu anlamaq çətindir, çünki deyilir: «Onlar nə qədər çox əzab versələr də, [İsrail] bir o qədər artır və çoxalırdı, və onlar [misirlilər] İsrailin övladlarından iyrəndilər — yakutsu»⁵. Və müdriklərimiz bu sözləri belə izah ediblər: «Bu bizə öyrədir ki, onlar [misirlilərin] gözündə tikan kimi idilər — kotsim»⁶.

Buradan belə çıxır ki, onlar “tikanlar”a bənzətmədən – yəni misirlilər İsrail xalqına dözə bilmədiyi, onları gözlərində tikan kimi gördüyü haldan – 180 dərəcə əks bir vəziyyətə keçdilər və indi İsrail xalqı misirlilərin gözündə rəğbət qazandı.

Və Yaradanın İbrahimə verdiyi bu vədlə bağlı olaraq: «Sonra onlar böyük sərvətlə çıxacaqlar»³ – orada deyilən hər şeyi də anlamaq lazımdır: «Və O ona dedi: “Mən səni Ur-Kasdimdən çıxarmış Yaradanam ki, sənə bu torpağı irs olaraq verim”. İbrahim dedi: “Ey Qüdrətli Yaradan! Mən haradan bilim ki, onu irs alacağam?”»⁷. «Və Yaradan İbrahimə dedi: “Bilməlisən ki, sənin nəslin yad bir torpaqda qərib olacaq, onları əsarətə alacaqlar və dörd yüz il əzab verəcəklər… Amma sonra onlar böyük sərvətlə çıxacaqlar”»⁸.

Və burada da anlamaq lazımdır ki, İbrahim “Mən haradan bilim ki, onu irs alacağam?”⁷ sualına hansı cavabı aldı? Axı Yaradanın bu suala cavabı belə idi: “Və O, Avrama dedi: Bilməlisən ki, sənin nəslin yad bir torpaqda qərib olacaq… Sonra onlar böyük sərvətlə çıxacaqlar”⁸. Beləliklə, sual irs almağın zəmanəti barədə idi. Və zəmanət olaraq verilən cavab – İsrail xalqının sürgünə düşəcəyidir. Amma doğrudanmı, sürgün torpağın irs alınmasının zəmanətidir?

Mənim atam və müəllimim bu məsələni belə izah etmişdir: Sualın mahiyyəti ondan ibarət idi ki, məlumdur – klisiz nur olmaz, yəni xisaron (çatışmazlıq) olmadan dolum əldə etmək mümkün deyil. Xisaron isə kli (qəbul edən qab) adlanır. Və İbrahim gördü ki, Yaradan onun övladlarına böyük bir şey – ruhani torpağın irsini – vermək istəyir. O zaman İbrahim dedi: Lakin mən görmürəm ki, mənim övladlarımda bu irsə – bu ruhani torpağa – ehtiyac olacaq. Axı, əgər onlar azacıq bir nur alsalar belə, artıq məmnun olacaqlar. Çünki ruhaniyyətdəki ən kiçik bir dərəcə belə insana bu dünyadakı bütün maddi ləzzətlərdən daha artıq həzz gətirir.

Bu baxımdan, əgər onlar azacıq bir nur alsalar, artıq belə hesab edəcəklər ki, bundan yuxarı bir dərəcə yoxdur. Bu halda isə daha artıq bir şey üçün dua etməyə ehtiyacları olmayacaq.

Buna görə də İbrahimin sualı belə idi: «Necə bilim»⁸ – yəni, onların bu ruhani torpağı irs almağa ehtiyacı olacaqmı? Beləliklə, o, Yaradanla bu barədə danışaraq Ondan soruşurdu: necə belə bir reallıq mövcud ola bilər ki, onların nuru olsun, amma kli (qəbul edən qab) – yəni xisaron, ehtiyac – olmasın? Axı İbrahim anlayırdı ki, nuru Yaradan verir, lakin kelimi – artıq aldıqlarından daha böyük nurlara qarşı arzu və ehtiyacı – kim onlara verəcək? Onlara kim başa salacaq ki, hələ də daha yüksək mərtəbəyə çatmaq üçün çalışmaq lazımdır?

Axı ruhaniyyətdə belə bir qanun mövcuddur: insanda yaranan hər hansı ruhani təzahürdə insan kamillik hiss edir – elə bir kamillik ki, ondan ucası yoxdur. Çünki hər bir ruhani hal – hər hansı bir çatışmazlıq olmadan hiss olunan mükəmməl bir hissdir, əks halda bu, ruhani sayılmaz. Çünki yalnız maddi şeylərdə belə bir şey mümkündür ki, zövq alınsın, amma eyni zamanda daha böyük bir zövqün mövcudluğu hiss edilsin. Ruhaniyyətdə isə bu belə deyil.

Belə olduqda İbrahim təəccüblənirdi: necə və hansı formada onların ehtiyacı olacaq ki, Yaradana dua etsinlər və Ondan daha yüksək mərtəbələri – «torpağın irs alınması» adlanan mərtəbələri – istəsinlər?

Və o (Baal HaSulam) dedi ki, Yaradanın cavabı: «Bilməlisən ki, sənin nəslin yad bir torpaqda qərib olacaq»⁸ – bu, İbrahimin sualına cavab idi. Yəni məhz Misir sürgünü vasitəsilə onlarda hər dəfə Yaradana dua etmək üçün ehtiyac yaranacaq ki, O, onlara daha böyük qüvvələr versin.

Bunun səbəbi isə ondadır ki, insan Yaradan uğrunda çalışmağa başlayanda və istəyir ki, bütün hərəkətləri yalnız vermək niyyəti ilə olsun, lakin o görür ki, bunu aşmaq gücündə deyil – o zaman insan Yaradana dua edir, Ondan kömək istəyir. Necə ki, müdriklərimiz demişdir: «Təmizlənmək istəyənə kömək olunur»⁹. Və [Zoar] soruşur: Ona nə ilə kömək olunur? – Cavab: Müqəddəs ruhla¹⁰.

Buna görə də onların bütün səyləri, Yaradan uğrunda etdikləri bütün işlər torpağa enirdi – necə ki, Pitom və Ramsesin tikilməsi haqqında deyilir. Yəni onlar hər gün işi yenidən başlamağa məcbur idilər, çünki nə tikmişdilərsə, hamısı bir uçuruma yox olurdu. Onlar daim özlərini elə bir vəziyyətdə görürdülər ki, sanki heç vaxt heç bir işə başlamamışdılar.

Burada o da görünür ki, onlar Tövratın əməllə bağlı heç bir sözünü xatırlamırdılar, və hər dəfə hesabat aparanda özlərinə belə suallar verirdilər: “Bizim işimiz hanı? Bu işə sərf etdiyimiz güclər hanı? Onlar hara yoxa çıxdı?”

Bundan da ağır olan isə bu idi ki, Fironun klipasının (qabıq, örtük) necə bir gücə malik olduğunu anlamaq çox çətin idi – o dərəcədə ki, bu klipa onların bütün işlərini udur, və nəticədə onlar heç vaxt Yaradanla işdə kamilliyə çatmaq məqsədinə malik olduqlarını, nə istədiklərini hiss etmirdilər. Birdən elə bir hal gəlirdi ki, hər şeyi unudurdular və əvvəlki işlərindən heç bir təəssürat – reşimot – qalmırdı.

Bütün bunlar qəsdən belə qurulmuşdu – yəni Yaradan bunun üçün xüsusi bir klipa hazırlamışdı ki, onlar hər dəfə özlərini başlanğıcda hiss etsinlər. Və məlumdur ki, hər bir başlanğıc çətindir. Və o zaman onlar məcbur qalırlar ki, Yaradana dua etsinlər, Ondan kömək istəsinlər – necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi: “Təmizlənmək istəyənə kömək olunur”⁹.

Və Zoar kitabında deyildiyi kimi, hər dəfə onlara “müqəddəs ruh” adlı bir xüsusiyyət verilir – bu da yuxarıdan gələn güc sayılır. Bu, onların hər dəfə ruhda əlavə alması deməkdir. Və sonra bütün bu əlavələr bir yerdə böyük bir hesaba çevrilir – necə ki, məlumdur: “Biz öyrəndik ki, yuxarıdan – vermək verilir, lakin geri alınmır”¹¹.

Bütün o işıqlandırma ki, biz onu yuxarıdan alırıq – baxmayaraq ki, indi o işıq sanki yox olub – axırda, yəni insan “əlinin çata bildiyi hər şeyi et”¹² xüsusiyyəti daxilində qoymalı olduğu səyləri tamamladıqda, o zaman dərhal bir-bir aldığı bütün işıqları geri alır. Halbuki o, düşünürdü ki, bütün bunlar klipotun içinə düşüb. O zaman o, hər şeyi geri alır.

Yuxarıda deyilənlərə əsasən ortaya çıxır ki, bütün Misir sürgünü – böyük nurlar adlanan və “torpağın irsi” kimi tanınan dərəcələr üçün kelim və ehtiyac əldə etmək məqsədi ilə idi. Və İbrahim məhz bu məsələdə təəccüblənmişdi və demişdi ki, o, övladlarında bu böyük işıqlara qarşı ehtiyac görmür. Və çünki klisiz nur olmaz, belə çıxır ki, onlara nə qədər vermək istəsələr də, onların bunu qəbul edəcək kelimləri yoxdur.

Və buna görə onlara Misir sürgünü hazırlanmışdı – çünki misirlilərin verdiyi suallar və iradlar vasitəsilə, hansı ki, bu iradlar onların əldə etdikləri müqəddəsliyi onlardan alıb boşaldırdı, və klipot onlardan qidalanırdı – onlarda daim Yaradana dua etmək ehtiyacı yaranırdı ki, O, onlara yolu işıqlandırsın və onlar irəliləyə bilsinlər. Halbuki onlar daim geri getdiklərini görürdülər.

Və bu səbəbdən böyük Ari yazır ki, Misirdən çıxış zamanı İsrail xalqı murdarlığın 49 qapısında idi – ta ki onların üzərində Bütün padşahların Padşahı aşkar olub onları xilas etdi.

Və ilk baxışda bu, ağıla zidd görünür. Axı məlumdur ki, Musa və Harun Misirə gəlib İsrail övladları ilə danışdılar – onlara dedilər ki, Yaradan onları Misirdən çıxarmaq istəyir. Onlar Misirdə bütün möcüzələri göstərdilər. Misirlilərə verilmiş on bəla – bu, şübhəsiz ki, İsrail cəmiyyətini müqəddəsliyə yaxınlaşdırmalı idi, yoxsa əksinə, hər dəfə daha da dərin murdarlıq qapılarına düşmələrinə səbəb olmamalı idi. Halbuki belə oldu – ta ki Misirdən çıxış zamanı gəldi, yəni xilasedici işığın alınması üçün böyük bir hazırlıq dövrü keçməli idi. Amma nəticədə biz nə görürük? Onlar xilasedici işığın alınması zamanı murdarlığın 49 qapısında idilər! Bu necə mümkündür?

Və mənim atam və müəllimim izah etmişdir ki, Misir sürgünü Misirlilərin kelimini əldə etmək üçün baş vermişdi. Lakin yalnız borc olaraq. Sonra isə onları yenidən geri qaytarmaq üçün. Axı Baal HaSulam izah etmişdir ki, Yaradanın İbrahimə dediyi: «Sənin nəslin yad bir torpaqda qərib olacaq»⁸ – bu, torpağın irsi ilə bağlı verilmiş vəd idi. Yəni onların Yaradanın verəcəyi xeyiri almaq üçün ehtiyacı olacaq. Onların Misir əsarətindən çıxmaq istəkləri yalnız “müqəddəs ruh”un köməyi ilə mümkün ola bilər – yuxarıda deyildiyi kimi. O zaman aydındır ki, onlar hər dəfə Yaradanın köməyinə ehtiyac duyacaqlar. Və bu ehtiyac vasitəsilə onlar daim daha yüksək mərtəbələri cəlb etməyə çalışacaqlar.

Buradan anlamaq olar ki, “Misir sürgünü” və “Misirlilərdən kelim borc almaq” nə deməkdir. Baxın, Musa və Harun İsrail övladlarına gələndə necə olub? Belə deyilir: «Və Musa Harunla birlikdə getdi, və onlar İsrail övladlarının bütün ağsaqqallarını topladılar. Və Harun Musa ilə Yaradanın dediyi bütün sözləri çatdırdı və xalqın gözü önündə möcüzələr göstərdi. Və xalq iman gətirdi və eşitdi...»¹³.

Buradan görürük ki, Musa və Harun İsrail övladlarına yaxınlaşan kimi, onlar dərhal Yaradanın Musa vasitəsilə dediyi bütün sözləri inanla, bilikdən yuxarı qəbul etdilər. Misirlilərin onlara imanla bağlı verdiyi tapşırıqlar və suallar – yəni İsrailin imanını sorğulayan iradlar – heç bir əhəmiyyət daşımırdı, çünki onlar artıq bilikdən yuxarı gedirdilər. Və bu səbəbdən, onların sürgündə olmaları bu andan etibarən artıq onlara təsir etmirdi.

Yəni Musa və Harun İsrail övladlarına gəlib onlara bildirdikdən sonra ki, Yaradan onları sürgündən çıxarmaq istəyir – onlar dərhal bu andan etibarən Misirlilərin, Fironun adından gələn iradlarını dinləməmək qərarını qəbul etdilər. Fironun adamları onlara deyirdilər ki, onların Misir hökmranlığı altında qalması daha yaxşıdır, və onlara Misir yolunun həqiqiliyini anlatmağa çalışırdılar. Onlara deyirdilər ki, Musanın və Harunun dediklərinə qulaq asmaq lazım deyil. «Axı biz görürük ki, siz qışqırırsınız: “Gedək, Öz Rəbbimizə qurban gətirək”¹⁴». Və bu da sizə başa salır ki, siz Misiri tərk etməlisiniz və onların ardınca getməlisiniz. Onlar isə sizə nə deyirlərsə, siz onları gözünüzü yumaraq dinləmək istəyirsiniz. Belə bir şey mümkündürmü? Halbuki biz sizə ağlabatan sözlər deyirik. Və siz bizə cavab verə bilmirsiniz. Amma buna baxmayaraq, siz Musanın və Harunun sözünə sonadək getməyə hazırsınız».

Buradan görürük ki, Musa və Harun onlara azadlıq xəbəri ilə gəldikdən sonra – yəni artıq onlar qul olduqları vəziyyətdən çıxmaq üzrə idilər və müqəddəs işi yerinə yetirə bilmədikləri bu köləlikdən azad olurdular – onlar bu xəbərə sevindilər. Və artıq nə Tövratın dadlarını, nə də ehkamların ləzzətlərini böyütməyə ehtiyac yox idi. Onlar yalnız bir şeyə – yəni sadəcə hərəkəti yerinə yetirmək imkanına – sevinirdilər. Bu, onlara tam razılıq bəxş edirdi. Onlar sevinirdilər, şadlanırdılar və Sahiblərinin istəyini yerinə yetirmək üçün can atırdılar, necə ki, deyilir: «Onlar qışqırırdılar, deyirdilər: “Gedək, Öz Allahımıza qurban gətirək”¹⁴».

Beləliklə, indi ortaya çıxır ki, onlar Misir sürgünündən qablarla çıxdıqları zaman, sanki heç nəyə ehtiyacları yoxdur. Necə ki, deyilir: «Və xalq iman gətirdi və eşitdi»¹³. Və onların artıq Yaradanın İbrahimə vəd etdiyi torpağı irs almaq ehtiyacları da yoxdur – necə ki, deyilir: «Bilməlisən… sonra onlar böyük sərvətlə çıxacaqlar»⁸. Yuxarıda deyildiyi kimi, sürgün – onların xeyir və ləzzət almağa ehtiyaclarının yaranmasının zəmanəti idi, bu isə Yaradanın Onun nəslinə verməyi vəd etdiyi torpağın irsi xüsusiyyətidir. Amma hələ də onların bu ləzzətləri almaq üçün kelimləri yoxdur, çünki onlar az ilə razı qalırlar.

Və buna görə deyilir: «Və Yaradan Musaya dedi: “Zəhmət olmasa, xalqa de: qoy hər kəs tanışından, hər qadın da tanış qadınından gümüş və qızıl qablar borc alsın”»¹. Və mənim atam və müəllimim izah etdiyi kimi, burada nəzərdə tutulan odur ki, onlar misirlilərin malik olduğu gümüş (kəsəf) və qızıl qabları alsınlar. Başqa sözlə, onların malik olduğu arzu və istəkləri – кисуфим (kisufim) – yəni İsrail xalqının yolunda misirlilərdə yaranan bütün sualları özləri üçün alsınlar.

Axı misirlilər daim onlara qarşı bu tələb ilə çıxış edirdilər: «Siz nə edirsinizsə, hər şeyi anlayış və dərk ilə etməlisiniz. Əgər siz egoist sevgidən çıxmaq və hər şeyi veriliş niyyəti ilə etmək üçün çalışırsınızsa – bu, doğru yol deyil. Axı Yaradan – Xeyirxah və xeyir yaradan bir Zatdır. O, dünyanı yaradanda, şübhəsiz ki, məqsədi öz yaratdıqlarını ləzzətləndirmək idi – yəni biz, yaradılmışlar, xeyir və ləzzət içində olmalıyıq. Amma siz bu doğru yoldan imtina edirsiniz və özünüz üçün bir yol seçirsiniz ki, bu yol yaradılışın məqsədinə tamamilə ziddir. Amma siz bizə deyirsiniz ki, bu, həqiqət yoludur, ki, egoist sevgiyə heç bir ehtiyac yoxdur və hər şeyi yalnız Yaradanınıza ləzzət vermək üçün etmək lazımdır».

Və hər dəfə İsrail xalqı misirlilərin qeybətini eşidəndə – yəni veriliş yolunu pislədikləri zaman – onlardan uzaq qaçırdılar. Başqa sözlə, bu düşüncələr gəlib İsrail övladlarının fikirlərini qarışdırmaq və onların qəlbinə öz baxışlarını ötürmək istəyəndə, onlar bu fikirlərdən uzaqlaşırdılar.

Və bu səbəbdən Yaradan bilirdi ki, onlar misirlilərin verdiyi “kimdir və nədir” suallarını, yəni şübhə və problemləri eşitmək istəməyəcəklər. Lakin onlarda bu böyük sərvəti almaq üçün kelim yoxdur, çünki kelisiz işıq olmaz – yəni insana onun ehtiyac duymadığı heç nə verilə bilməz. Buna görə də, əgər Yaradan İsrail övladlarından soruşsaydı: “Siz nə istəyirsiniz ki, Mən sizə verim?”, onlar şübhəsiz cavab verərdilər: “Biz Səndən heç nə istəmirik, əksinə, bizim bütün meylimiz – Sənə verməkdir, yox ki, Sən bizə verəsən”.

Bu halda isə onlar necə “böyük sərvət” adlanan xeyir və ləzzəti ala bilərlər? Bu, o deməkdir ki, Yaradan onlara nefeş, ruax, neşama, xaya və yexida xüsusiyyətlərini – yəni ruhun beş hissəsini – vermək istəyir. Amma onlarda bunlara qarşı heç bir ehtiyac yoxdur.

Buna görə də Yaradan istədi ki, onlar misirlilərin kelimlərini alsınlar – yəni sualları, problemləri və bütün istəkləri, çünki bunlar misirlilərin kelimləridir. Amma bu o demək deyil ki, onlar bu kelimləri həqiqətən alsınlar – bu, sadəcə borc kimi almaq üçündür. Yəni onlar misirlilərin kelimlərini yalnız ona görə alırlar ki, bu xisaronları (çatışmazlıqları) doldurmaq üçün içlərində ehtiyac yaransın. Amma bu kelim onların içində qalmalı deyil, çünki bu düşüncələr və istəklər İsrail xalqına məxsus deyil – bu sadəcə müvəqqəti bir borcdur.

Və sonra onları geri qaytarmaq lazımdır. Bunun mənası isə budur ki, “sonra” – yəni onlar bu suallara aid olan dolumu aldıqdan sonra baş verir. Çünki məhz bu suallar sayəsində onlara dolum vermək mümkün olur. Bu, onların “almaq naminə almaq” niyyəti ilə olan kelimlərinə aid olan işıqları aldıqlarına bənzəyir. Amma elə həmin an onlar bu kelimləri kənara atır və yalnız öz kelimlərinə aid olan işıqları istifadə etməyə başlayırlar. Lakin bütün bunları Yaradanlarına ləzzət vermək üçün alırlar.

Bu, mənim atam və müəllimimin Amanın və Mordexayın hekayəsi ilə bağlı verdiyi izaha bənzəyir. O soruşmuşdu: biz görürük ki, Axaşveroş Mordexaya izzət vermək istəyəndə – necə ki, yazılıb: «Padşah dedi: Mordexaya izzət və ehtiram göstərmək üçün nə edilmişdi?... Və padşah ona dedi: O adam üçün nə edilməlidir ki, padşah ona izzət vermək istəyir?»... Və Aman padşaha dedi: «Qoy padşahın paltarı gətirilsin...»¹⁵

Və o sual vermişdi: bu necə ola bilər ki, əgər padşah Mordexaya izzət vermək istəyirsə, o, bunu Amanla müzakirə edir və ondan soruşur: «Padşahın izzət vermək istədiyi adam üçün nə edilməlidir?»¹⁵ Və o izah etdi ki, burada yuxarı xeyirin aşağıya enməsi qaydası haqqında dərin bir göstəriş gizlidir.

Axı heç bir şübhə yoxdur ki, Yaradan salehə izzət və ehtiram vermək istəyir – və bu, Mordexay-salehin mənasıdır. Amma əgər Yaradan salehdən soruşsa: «Sən nə istəyirsən ki, Mən sənə verim?» – o zaman saleh cavab verərdi ki, o, heç nə almaq istəmir, əksinə, o yalnız Padşaha vermək istəyir.

Bu səbəbdən, insan öz daxilindəki Aman xüsusiyyətindən soruşmalıdır: “Səncə, nə almağa dəyər?” Və sonra [Baal HaSulam] demişdi: “Və belə et... Yəhudi Mordexay üçün”¹⁶. Yəni Mordexay izzət və ehtiramı Amanın almaq naminə almaq adlanan kelimlərində deyil, vermək naminə almaq niyyəti ilə alsın.

Eyni şəkildə, Misirlilərdən kelim borc almaq məsələsini də belə izah etmək lazımdır. Yəni Yaradan Musaya əmr etdi ki, İsraillilərdən xahiş etsin: qoy onlar Misirlilərdən qabları borc alsınlar. Biz isə soruşduq: Niyə Yaradan bunu İsrail xalqından xahiş etməli idi? Niyə İsrail xalqı bu kelimləri borc almaq istəməzdi?

Cavab bundadır ki, Musa və Harun Yaradanın tapşırığı ilə onları sürgündən çıxarmağa gəldikdə, İsrail xalqı haqqında deyilir: “Və xalq iman gətirdi və eşitdi”¹³ – yəni bilikdən yuxarı inamla, və onlara heç nə lazım deyildi. Onların yüksək mərtəbələrə heç bir ehtiyacı yox idi. Onlara yalnız bu kifayət edirdi ki, Tövrat və ehkamlarla Misirlilərin müdaxiləsi olmadan məşğul ola bilsinlər.

Bu, yuxarıda deyilənə bənzəyir – Baal HaSulam demişdi: əgər padşah Mordexay-salehdən soruşsaydı: “Sən nə istəyirsən? Mən sənə izzət və ehtiram vermək istəyirəm” – o zaman saleh heç şübhəsiz cavab verərdi ki, o, padşahdan heç nə almaq istəmir, əksinə, yalnız padşaha vermək istəyir.

Və buna görə də padşah Amandan soruşdu: “Padşahın izzət vermək istədiyi adam üçün nə edilməlidir?”¹⁵ Çünki Aman – o bilir nə istəmək lazımdır. Bəs Aman nə dedi? “Qoy padşahın geyindiyi padşah libası gətirilsin, və padşahın sürdüyü at gətirilsin, və onun başına padşahın tacı qoyulsun”¹⁷.

Və bu səbəbdən padşah Amanın kelimlərinə ehtiyac duyurdu – yəni Amanın başa düşdüyü formada padşahdan nə almaq gərəkdir.

Və buna görə də Yaradan Musadan xahiş etməli idi ki, o, İsrail övladlarından xahiş etsin: qoy onlar Misirlilərin kelimlərini borc alsınlar – yəni müvəqqəti olaraq – ki, onlarda misirlilərin doldurulmasını tələb etdiyi bütün xisaronları (çatışmazlıqları) doldurmaq üçün bir arzu və istək meydana gəlsin. Və bu xahiş edilməli idi, çünki İsrail xalqı özündə olanla razı qalırdı və onlar həmişə misirlilərin fikirlərindən və istəklərindən uzaq qaçırdılar. İndi isə onlara deyilir: misirlilərin suallarını və problemlərini dinləmək lazımdır.

Və çünki Yaradan İbrahimə vəd vermişdi ki, bundan sonra “onlar böyük sərvətlə çıxacaqlar”, Onun zərurəti var idi ki, onlar bu kelimləri yalnız borc olaraq alsınlar və sonra yenidən qaytarsınlar. Yəni onların bu suallara heç bir daxili bağlılığı yoxdur – və bu kelimləri almaları yalnız müvəqqətidir. Bu isə ona görədir ki, onlar Yaradanın İbrahimə vəd etdiyi “torpağın irsi” adlanan işıqları ala bilsinlər.

Və buradan artıq biz başa düşürük o sualı da: necə ola bilər ki, hər şey 180 dərəcə dəyişdi? Axı Yazıda deyilir: «Onlar İsrail övladlarından iyrəndilər — yakutsu»⁵, yəni onlar kotsim – tikanlara bənzəyirdilər. Amma sonra deyilir: «Və Yaradan xalqı misirlilərin gözündə rəğbətli etdi»¹. Axı bu necə mümkündür?

Bu ona görədir ki, Misirlilər gördülər: İsrail övladları artıq onların suallarını dinləməyə razıdırlar – bu da onlarda “rəğbət” oyatdı. Onlar elə düşündülər ki, indi İsrail xalqı onların yolu ilə getməyə hazırlaşır. «Və Yaradan xalqı rəğbətli etdi»¹ – yəni Onun vasitəsi ilə İsrail övladları Misirlilərdən qabları (kelim) borc istədilər – çünki Misirlilər məhz bunu istəyirdilər.