Barux Şalom HaLevi Aşlaq (Rabaş)

Gəl gedək Fironun yanına – 2 

 

Məqalə 13, 1986

Zoar kitabı soruşur: “«Gəl gedək Fironun yanına». Axı demək olardı: «Get Firona» və sairə”. “Yaradan gördü ki, Musa qorxur və digər təyin olunmuş ali elçilər ona [yəni bu nəhəng məxluqa] yaxınlaşa bilmirlər, və Yaradan dedi: «Bax, Mən sənin qarşındayam, ey Firon, Misir kralı, çaylarının arasında uzanan nəhəng məxluq».” Yəni, Fironla müharibə aparmalı olan Yaradanın özüdür, başqası yox, necə ki deyilib: “Mən, Yaradan” – müdriklərin izah etdiyi kimi: “Mən, elçi yox.” Sitatın sonu.

“Gəlin” ilə “get” arasındakı fərq ondadır ki, “gəlin” birlikdə getmək deməkdir, necə ki, bir insan yoldaşuna deyir: “Gəlin gedək.”

Bunu başa düşmək lazımdır, çünki Zoar kitabı soruşur: Niyə Yaradan Musayla birgə getməlidir? Çünki Musa təkbaşına onunla – Fironla – müharibə apara bilməzdi, və müharibə aparmalı olan elə Yaradanın özüdür, başqası yox. Belə olduqda, Musanın Yaradanla birgə getməsi nəyə lazımdır? Axı Müqəddəs Kitab deyir: “Mən, elçi yox.” Bu halda, Yaradanın Fironla – “məxluq” adlandırılanla – birgə Musayla getməsinin nə faydası var? Axı O, Musasız da Firona gedə bilərdi.

Bundan əlavə, müdriklərimizin dediklərini başa düşmək lazımdır: “Reyş Lakiş dedi: İnsanın şər başlanğıcı ona hər gün qalib gəlmək istəyir və onu öldürməyə çalışır. Necə ki deyilir: «Günahkar salehə baxar və onu öldürmək istəyər». Əgər Yaradan ona kömək etməsəydi, o dözə bilməzdi. Necə ki deyilib: «Yaradan onu (insanı) onun (şər başlanğıcın) əlinə buraxmaz».”

Və burada da bir sual meydana çıxır: əgər insan özü onu (şər başlanğıcı) məğlub etməyə qadir deyilsə, və Yaradan mütləq kömək etməlidirsə, onda bu təkrara nə ehtiyac var? Yəni, ya Yaradan insana güc versin ki, özü onu məğlub etsin, ya da qoy hər şeyi Yaradan özü etsin. Bəs niyə burada guya iki qüvvəyə ehtiyac var: biri – insanın qüvvəsi, sonra isə Yaradanın qüvvəsi? Və sanki yalnız bu iki qüvvənin birgə təsiri ilə şərə qalib gəlmək mümkündür, halbuki tək bir qüvvə kifayət etmir.

Məlumdur ki, insanın kamilliyi ondan ibarətdir ki, o, Yaradılış Məqsədinə çatmalıdır. Yəni, dünya hansı məqsədlə yaradılıbsa, o məqsədə – “Məxluqları həzzləndirmək” məqsədinə – çatmalıdır. Yəni məxluqlar Yaradanın onlara həzz vermək üçün nəzərdə tutduğu xeyir və həzzi almaq səviyyəsinə gəlməlidirlər.

Və bu səviyyəyə çatmamış, yaradılmış varlıq hələ Yaradanın istədiyi kimi bir məxluq adlanmır. Çünki məlumdur ki, ictimai xadim  yalnız kamil əməllər törədir – yəni yaradılışda əks olunan gözəllik hər kəs tərəfindən hiss olunmalıdır və hər birində bu yaradılışı ucaldacaq və tərifləyəcək qabiliyyət olmalıdır. Hər kəs Yaradanı yaratdığı üçün tərifləməli və Ona təşəkkür etməli, hər kəs deyə bilməlidir: “Həmd olsun Ona, dedi və dünya var oldu.” Yəni hamı Yaradanı Ona görə tərifləyir ki, O, xeyirli, həzzlə dolu bir dünya yaratdı, və hamı O dünya vasitəsilə aldığı saysız-hesabsız həzzlərdən fərəh və sevinc hissi keçirir.

Burada da sual meydana çıxır: əgər insan özü (şər başlanğıcı) ilə bacara bilmirsə və Yaradanın ona kömək etməsi vacibdirsə, onda bu ikiqat prosesə nə ehtiyac var? Yəni ya Yaradan insana elə bir güc versin ki, o özü şərə qalib gəlsin, ya da qoy hər şeyi Yaradan özü etsin. Bəs niyə iki qüvvəyə ehtiyac var: əvvəl insanın gücü, sonra isə Yaradanın? Və elə bil yalnız bu iki qüvvənin birgə fəaliyyəti ilə şərə qalib gəlmək mümkündür, sanki tək bir qüvvə kifayət etmir.

Məlumdur ki, insanın kamilliyi ondan ibarətdir ki, o, Yaradılış Məqsədinə çatsın. Yəni dünya hansı məqsədlə yaradılıbsa, o məqsədə – “Məxluqlarını həzzləndirmək” məqsədinə – çatmaq. Yəni məxluqlar Yaradanın onlara bəxş etmək istədiyi xeyir və həzzi alma səviyyəsinə çatmalıdırlar.

Bundan əvvəl isə yaradılmış varlıq hələ Yaradanın layiq gördüyü bir məxluq adlanmır. Çünki məlumdur: Kamil Xadimdən yalnız kamil əməllər çıxmalıdır – yəni yaradılışda gizlənmiş gözəllik hər kəs tərəfindən hiss olunmalı, hər kəs onu ucalda və tərifləyə bilməlidir. Hər kəs Yaradanı yaratdığı üçün tərifləməli, Ona şükür etməlidir və hamı deyə bilməlidir: “Bərəkətlidir O, dedi və dünya var oldu.” Yəni hamı Yaradanı Ona görə tərifləyir ki, O, xeyirli və həzzlə dolu bir dünya yaratdı, və hər kəs bu dünyadan aldıqları saysız-hesabsız həzzdən sevinc və şadlıq duyur.

Və [necə ki çalışırlar] vermək üçün olan Kelimləri əldə etməyə, burada ixtilaf və müharibələr başlayır, çünki bu, bizim təbiətimizə ziddir. Və məhz buna görə bizə Tövrat və ehkamlar verilib ki, biz veriş səviyyəsinə çata bilək, necə ki, müdriklərimiz demişlər: “Mən şər başlanğıcı yaratdım və ona qarşı Tövrat verdim.”

Həmçinin bizə “Yaxınını özün kimi sev” əmri verilib. Ravvin Akiva deyir: “Bu, Tövratda böyük bir qaydadır.” Başqa sözlə, insan yoldaşları ilə sevgi ilə işlədikcə, özünü eqoist sevgidən çıxmağa və yaxınına sevgi ilə yanaşmağa öyrəşdirir.

Lakin başa düşmək lazımdır ki, biz öz gözümüzlə görürük: elə insanlar var ki, yoldaş sevgisi uğrunda çox çalışırlar, lakin buna baxmayaraq, Yaradan sevgisinə bir addım belə yaxınlaşmayıblar ki, Tövrat və ehkamlarla Yaradan sevgisindən ötrü çalışa bilsinlər. Yəni onlar deyirlər ki, yoldaş sevgisində bir qədər irəliləyiş hiss edirlər, lakin Yaradan sevgisində heç bir irəliləyiş görmürlər. Lakin bilmək lazımdır ki, yoldaş sevgisində də dərəcələr var, yəni yoldaş sevgisinin zəruriliyi üzərində düşünmək lazımdır.

Axı bunu bir binaya bənzətmək olar – orada iki mərtəbə var, həmçinin sıfırıncı mərtəbə də var. Və padşah ikinci mərtəbədə yerləşir. Və padşahla görüşmək istəyən adama – yəni bütün məqsədi padşahla üzbəüz danışmaq olan adama – deyilir ki, o, əvvəlcə birinci mərtəbəyə qalxmalıdır, çünki birinci mərtəyə qalxmadan ikinci mərtəyə qalxmaq mümkün deyil.

Bunu, şübhəsiz ki, hər kəs doğru başa düşür. Lakin birinci mərtəbəyə qalxmağın bir səbəbi var – bu, “islahlar” adlanır. Yəni insan birinci mərtəbəyə qalxmaqla orada padşahla necə üzbəüz danışmağı öyrənə bilər. Və onda padşahdan ürəyinin istədiyi hər şeyi istəmək imkanı yaranar. O adam ki, əvvəl birinci mərtəbəyə qalxmaq, sonra isə ikinciyə qalxmaq lazım olduğunu eşitdi, bunu çox yaxşı başa düşdü. Lakin çünki bütün arzusu padşahla görüşməkdir və başqa heç nə ilə maraqlanmır, nəticədə ona deyilən ki, birinci mərtəbəyə qalxmalıdır – bu, onun üçün bir yük və əziyyətə çevrildi.

Lakin seçim yoxdur. Və o, birinci mərtəbəyə qalxır, amma orada nələr olduğuna baxmaq onun üçün maraqlı deyil, baxmayaraq ki, eşidib ki, birinci mərtəbədə insana padşahla necə danışmağı öyrədirlər. Lakin o, buna fikir vermir, çünki bu, onun məqsədi deyil. Axı onun məqsədi – padşahdır, və birinci mərtəbədə nə öyrənə biləcəyini düşünmək deyil. Onun məqsədi öyrənmək deyil, məqsədi – padşahın simasını görməkdir. Və onda nə üçün vaxtını boş şeylərə sərf etsin? Axı padşah qarşısında hər şey heç nədir, əhəmiyyətsizdir. Belə olan halda, nə üçün birinci mərtəbədə nəyin öyrədildiyi ilə maraqlansın?

Və buna görə də, o birinci mərtəbəyə qalxdıqda, orada qalmaq arzusu olmur, dərhal ikinci mərtəbəyə – padşahın olduğu yerə – qalxmaq istəyir. Axı bütün istəyi budur. Lakin ona deyirlər: “Sən birinci mərtəbədə keçərli olan qanunları öyrənməzdən əvvəl, şübhəsiz ki, padşahın ləyaqətini alçaldacaqsan. Buna görə də, sən ikinci mərtəbəyə qalxacağına ümid etmə, ta ki birinci mərtəbədə öyrənməli olduğun hər şeyi öyrənmiş olasan.”

Bu, yoldaş sevgisində də eyni şəkildədir – biz də eşitmişik ki, insan yoldaş sevgisinə nail olmadan Yaradan sevgisinə nail ola bilməz, necə ki, Ravvin Akiva demişdi: “Yaxınını özün kimi sev” – bu, Tövratın böyük bir qaydasıdır. Bu halda, insan yoldaş sevgisi ilə məşğul olduqda, ona bir dəyər kimi baxmır, onu əhəmiyyətli bir şey hesab etmir, əksinə, artıq bir şey kimi görür.

Və o, bunu yalnız seçim olmadığından yerinə yetirməyə razıdır, və hər saniyə gözləyir: “Görəsən nə zaman Yaradan sevgisinə nail olacağam və yoldaş sevgisindən qurtulacağam? Çünki bu iş mənim üçün bir boyunduruq və yük kimidir. Axı yoldaşlarıma dözmək mənim üçün çox çətindir, çünki görürəm ki, onların hər birində mənimkindən fərqli xüsusiyyətlər var və mənim onlara heç bir bənzərliyim yoxdur. Və yalnız məcburiyyət qarşısında – çünki seçimim yoxdur, axı yoldaş sevgisi olmadan Yaradan sevgisinə çata bilmərəm – mən onlarla birlikdə oturmağa məcburam.”

Lakin öz-özümə deyə bilərəm: “Bu yoldaşlardan mən nə qazanıram? Yalnız bir şeyi – yəni, mən özümü islah edirəm, onlarla birlikdə oturmağım və mənim ruhuma və xüsusiyyətlərimə uyğun olmayan bu yoldaşların sözlərinə dözməyim səbəbilə çəkdiyim əzablar sayəsində. Amma nə etmək olar? Mənə deyirlər ki, bu dünyada əzab çəkməliyəm, buna görə də əzab çəkirəm. Otururam və gözləyirəm – nə vaxt o an gələcək ki, mən onlardan qaça biləcəyəm və içlərində gördüyüm alçaqlığa daha baxmaq məcburiyyətində qalmayacağam.”

Beləliklə, insan yoldaş sevgisindən “yaxınına sevgi” adlanan dərmanı qəbul etmir, əksinə, bununla yalnız ona görə məşğul olur ki, ona deyilib: başqa seçim yoxdur, əks halda Yaradan sevgisinə nail ola bilməz. Və bu səbəbdən o, yoldaş sevgisi ilə məşğul olur və yoldaşların ona qoyduğu bütün öhdəlikləri yerinə yetirir. Lakin onlardan öyrənməli olduğu şeylərə gəlincə – ondan uzaqdır. Yəni o, eqoist sevgidən çıxmır və yaxınına sevgi səviyyəsinə gəlmir. Və o, yoldaş sevgisi ilə sevgi üçün deyil, qorxu səbəbilə məşğul olur – axı Yaradan sevgisinə onu o vaxta qədər buraxmırlar ki, yoldaş sevgisinə daxil olsun. Buna görə də o, yoldaş sevgisi ilə məşğul olmamağa qorxu ilə yanaşır, çünki əgər bunu etməsə, onu Yaradan sevgisinə buraxmazlar.

Bu, əvvəlki bənzətmədə olduğu kimidir – axı ona padşahın olduğu ikinci mərtəbəyə daxil olmağa icazə vermirdilər, o vaxta qədər ki, əvvəlcə birinci mərtəbəyə qalxmamışdı. Və bu o deməkdir ki, o, padşahın ləyaqətini alçaltmamaq üçün hansı qanunlara riayət etmək lazım olduğunu öyrənsin deyə, oraya daxil olur. Belə olan halda, məntiq deyir ki, o, birinci mərtəbəyə daxil olduqda sevincli olmalıdır, çünki indi o, padşahın ləyaqətini təhqir etməmək üçün nə etməli olduğunu öyrənir, və bu ona fayda verəcək. Çünki sonra padşahın sarayına daxil olduqda, – Allah eləməsin – padşahın ləyaqətini alçaltmayacaq. Və buradan aydın olur ki, o birinci mərtəbədə olarkən, oradakı bütün qanunların necə keçərli olduğunu müşahidə edir və onlara alışır, çünki o, padşaha daxil olmaq və padşaha bəxş etmək istəyir, yoxsa – Allah eləməsin – padşahın ləyaqətini alçaltmaq deyil.

Bu yalnız o adama aiddir ki, padşahın yanına daxil olmaq istəyir ki, ona həzz versin. Halbuki padşahın yanına daxil olmaq istəyən, lakin bunu yalnız özü üçün almaq naminə edən şəxs, birinci mərtəbədə olan hər şeyə artıq və maraqsız kimi baxır. Və birinci mərtəbəyə qalxmaq məcburiyyəti onda yalnız qorxudan doğur, çünki bilir ki, birinci mərtəbəyə qalxmadan onu ikinci mərtəbəyə buraxmayacaqlar. Lakin onun üçün orada öyrədilən qanunları öyrənmək – padşahın ləyaqətini təhqir etməmək üçün – heç bir zərurət daşımır. Çünki onun padşahın yanına daxil olmaq istəyi yalnız özünü sevməkdən qaynaqlanır.

Bu səbəbdən biz bilməliyik ki, yoldaş sevgisi bizə ona görə verilib ki, onun vasitəsilə padşahın ləyaqətini alçaltmamaq qaydalarını öyrənək. Bu o deməkdir ki, əgər insanın yalnız padşaha həzz vermək arzusu yoxdursa, şübhəsiz, o, padşahın ləyaqətini təhqir edəcək – bu isə o deməkdir ki, o, müqəddəsliyi kənaraverir. Və buna görə də yoldaş sevgisindəki işin əhəmiyyətini kiçiltmək olmaz, çünki insan məhz onun vasitəsilə eqoist sevgidən çıxmağı və yaxınına sevgi yoluna qədəm qoymağı öyrənir. Və insan yoldaş sevgisindəki işi tamamladıqda, Yaradan sevgisinə nail ola bilər.

Və bilmək lazımdır ki, yoldaş sevgisinin belə bir xüsusiyyəti var: insan özünü aldatmaq iqtidarında deyil, yəni əgər onlara sevgi duymursa deyə bilməz ki, “mən yoldaşlarımı sevirəm”. Çünki burada insan özünü yoxlaya bilər – həqiqətənmi onda yoldaşlara qarşı sevgi var, yoxsa yox. Halbuki Yaradan sevgisində insan özünü yoxlaya bilmir: niyyəti doğrudanmı Yaradan sevgisidir, yəni o, Yaradana vermək üçünmü istəyir, yoxsa bu, almaq naminə almaq istəyidirmi – bunu özü dərk edə bilməz.

Lakin bilmək lazımdır ki, insanın Yaradanın köməyi olmadan edə biləcəyi bütün islahlardan sonra belə, o, vermək işində heç bir irəliləyişə nail ola bilməz. Biz sual verdik: əgər belədirsə, o zaman insana nə üçün hərəkətlər etmək lazımdır ki, sonra Yaradanın köməyinə nail olsun? Axı Yaradan insana, altların heç bir hərəkəti olmasa da, kömək edə bilər. Çünki istənilən halda insanın işi vermək yolunda heç bir irəliləyişə səbəb olmayacaq.

Amma məsələ ondadır ki, əgər insan işi başlatmasa, onda o, bilməyəcək ki, şər başlanğıcla olan döyüşlərdə qalib gələ bilməz. Halbuki əgər insan Yaradanın işi ilə məşğul olmağa başlayır və öz imkanları daxilində olanı edir, onda Yaradanın ona kömək etməsi üçün həqiqi bir dua edə bilər.

Bəs nə üçün Yaradan istəyir ki, insan Ona həqiqi bir dua etsin? Fanilər barəsində demək olar ki, onlar istəyirlər ki, kimsə onlara həqiqi bir xahişlə müraciət etsin. Çünki əgər bir insan yoldaşuna həqiqi bir xahişlə müraciət edirsə, yoldaşı da ona səmimi bir təşəkkür edir. Və şərəf, hörmət axtaran fanilər üçün bu təşəkkür – sanki o, özünü alçaldır və bu, ona zövq verir.

Lakin Yaradan barəsində – doğrudanmı O, insanların Ona göstərdiyi ehtirama ehtiyac duyur? Belədirsə, nə üçün Yaradan istəyir ki, insan Ona qəlbinin dərinliyindən gələn həqiqi bir dua etsin?

Məsələ ondadır ki, məlumdur: “klisiz nur yoxdur” – yəni insana nəsə vermək üçün elə etməlisən ki, bu, onun üçün çox dəyərli olsun. Əgər insanda buna ehtiyac yoxdursa, o, bu verilənə etinasız yanaşacaq və onu qoruyub saxlaya bilməyəcək – nəticədə o, itib-batacaq. Çünki ehtiyac – nə qədər onun çatışmazlığı hiss olunursa, bir şeyin əhəmiyyəti də bir o qədər müəyyən olunur. Və əgər bu şey insan üçün nə qədər əhəmiyyətlidirsə, insan onu qorumaq üçün bir o qədər çalışacaq ki, itib getməsin. Əks halda, o, klipotun ixtiyarına keçəcək.

Bu, “klipotun bəslənməsi” adlanır – yəni insanın müqəddəsliklə bağlı etinasız yanaşdığı hər şey, qəbul edən Kelimə – klipolar – tərəfindən ələ keçirilir. Və buradan anlayırıq ki, nə üçün insan işi başlatmalıdır.

Lakin başqa bir sual yaranır: nə üçün Yaradan insana elə bir güc verməyib ki, insan işi tamamlaya bilsin – özü, təkbaşına, Yaradanın köməyi olmadan?

Məsələ ondadır ki, məlumdur, Zoar kitabı müdriklərin sözlərini necə izah edir: “Təmizlənməyə gələnə kömək edirlər.” Zoar soruşur: “Nə ilə?” Və cavab verir: “Müqəddəs ruhla” – yəni o, yuxarıdan gələn bir nur alır, bu nur “ruh” adlanır və “ilahi idrak” adlanan bir dərəcədir, və bu da Yaradılış Məqsədinə – Yaradanın məxluqları həzzləndirmək istədiyi niyyətə – daxildir.

Belə çıxır ki, onun Klisi və vermək üçün olan Kli əldə etmək arzusu olduğuna görə, o, sonradan “ruh” adlanan nuru alır. Bu halda, həm biri, həm də digəri – həm insanın işi, həm də Yaradanın köməyi – vacibdir. Yəni insan əvvəlcə Klini əldə etməklə başlamalıdır. Və o, öz-özünə işi tamamlaya bilmədiyi üçün Yaradanı köməyə çağırır, və bu zaman o, nuru alır.

Buradan biz “Gəl gedək Fironun yanına, çünki Mən onun və qullarının qəlbini sərtləşdirdim ki, Öz möcüzələrimi onun içində yerinə yetirim” sözlərini başa düşə bilərik. Bir çoxları soruşur: Niyə Yaradan onun qəlbini sərtləşdirdi? Müqəddəs Yazı izah edir: “Ki Mən Öz möcüzələrimi (‘otot’) onun içində yerinə yetirim.” Və bu o deməkdir: nə üçün Yaradan insanın qəlbini sərtləşdirir və onu şər başlanğıcla olan müharibədə təkbaşına qalib gəlmək imkanından məhrum edir?

Çünki bu, məhz belə olmalıdır – insan özünü bacarıqsız hiss etməlidir, və bu hiss onu Yaradanın köməyinə yönəltməlidir. O zaman Yaradan ona “ruh” adlanan nuru verir və bu da Yaradılış Məqsədinin – məxluqları həzzləndirmək niyyətinin – gerçəkləşməsi deməkdir.

Və cavab ondadır ki, məqsəd – insanın Yaradanı köməyə çağırmasıdır. Və bunun sayəsində insanda bir Kli yaranır. O zaman Yaradan bu Kli daxilinə Tövratın “otiyot” – hərflərini – yerləşdirə bilər. Bu isə Yaradanın ona kömək olaraq verdiyi ruhun xüsusiyyəti sayılır. Bu, “Tövrat və Yaradan birdir” xüsusiyyətidir, burada “Mənim möcüzələrim” (“otot”) ifadəsi Tövratın hərfləri – “otiyot” – və Yaradanın adları anlamında başa düşülür. Bu, “Məxluqlarını həzzləndirmək” xüsusiyyətidir – yəni Yaradılış Məqsədi olan bu həzzləndirmək niyyəti. Və bu insana yalnız o zaman gəlir ki, onda Kli var.

Kli isə qəlbin sərtləşməsi sayəsində meydana çıxır, çünki bu zaman insanın Yaradanı köməyə çağırmaq imkanı olur. Və O, ona “müqəddəs ruh” ilə kömək edir – necə ki, yuxarıda qeyd olundu.

Və buradan biz “Gəl gedək Fironun yanına” sözlərinin nə demək olduğunu anlayırıq – yəni “sən və Mən birlikdə”. Başqa sözlə, insan işi başlatmalıdır. Və o zaman görür ki, özü onu (Fironu) məğlub edə bilmir. Və məhz buna görə Musanın ona yaxınlaşmaqdan qorxduğu deyilir. O zaman Yaradan deyir: “Bax, Mən sənin qarşındayam, ey Firon” – yəni kömək artıq Yaradandan gəlir. Nə ilə? Müqəddəs ruhla – necə ki, Zoar kitabının sözlərində yuxarıda qeyd olundu.

Beləliklə, “Mən onun qəlbini sərtləşdirdim” – deyildiyi kimi – qəlbin sərtləşməsi dua üçün bir yer açmaq məqsədilə baş verdi. Amma bu dua, şan-şöhrət axtaran bir faninin duasına bənzəmir – ki, guya o, ondan nəsə istəsin və bu, onun təkəbbürünü oxşasın. Burada isə duanın məqsədi – insanda bir Kli olsun deyədir, yəni Yaradanın köməyinə ehtiyac duymaq üçün içində bir tələbat formalaşsın. Çünki nursuz Kli yoxdur. Və insan özünə heç cür kömək edə bilmədiyini gördükdə, o zaman Yaradanın köməyinə ehtiyac yaranır.

Bu, müdriklərimizin dediyi kimi: “Yaradan salehlərin duasını arzulayır.” Burada da sual yaranır: doğrudanmı Yaradan insanın itaətinə, yalvarışına ehtiyac duyur ki, O'ndan nəsə istəsin? Lakin yuxarıda deyildiyi kimi, çünki Yaradanın istəyi – məxluqları həzzləndirməkdir, amma nursuz Kli yoxdur. Buna görə də O, salehlərin duasını arzulayır, çünki bu dua vasitəsilə onlar O’nun doldura biləcəyi Kelimləri aşkar edirlər. Buradan belə çıxır ki, insan öz şər başlanğıcına qalib gələ bilmədiyini gördükdə, bu, Yaradanın köməyini istəmək üçün ən doğru zamandır.

Və deyilənlərdən başa düşürük ki, nə üçün Yaradan demişdi: “Və Mən sizi Özümə bir xalq olaraq alacağam, və sizə Tanrı olacağam, və siz biləcəksiniz ki, Mənəm Yaradan, sizin Tanrınız, sizi Misir boyunduruğundan çıxaran.”

Və müdriklərimiz "Braxot" traktatında bunu belə izah ediblər: “Sizi Misir boyunduruğundan çıxaran.” Müdriklərimiz deyiblər: Yaradan İsrailə belə demişdi: “Mən sizi çıxardıqda elə bir şey edəcəyəm ki, siz biləsiniz – sizi Misirdən çıxaran Mən idim.” Necə ki, yazılıb: “Çünki Mənəm Yaradan – sizin Tanrınız, sizi çıxaran.” Sitatın sonu.

Buradan belə çıxır ki, yalnız o kifayət deyil ki, Yaradan İsrail xalqını Misirdən çıxartdı və onlar orada çəkdikləri əzab və iztirablardan azad oldular. Əgər Yaradanın işi haqda danışırıqsa, burada bir sual yaranır: Məgər o kifayət etmirdi ki, indi onlar sürgün köləliyindən azad oldular və artıq Fironun hökmranlığı üzündən Yaradanın xidmətində ola bilməmək problemi yoxdur?

Axı onlar özləri üçün hansısa ruhani nailiyyət qurmağa çalışdıqları zaman, bütün bu qurduqları – torpaq tərəfindən udulurdu. Necə ki, müdriklərimiz izah ediblər: “Pitom və Raamses.” Rav və Şmuel demişlər – biri deyib: “Onun adı Pitom idi. Bəs nə üçün ona Raamses deyirdilər? Çünki tikililər bir-bir 'mitroses' – dağılırdı.” Və Raşi izah edib: “Onlar bir az tikirdilər – o dağılırdı və yıxılırdı. Onlar yenidən tikirdilər – o yenə yıxılırdı.”

Digəri isə deyib: “Onun adı Raamses idi. Bəs nə üçün ona Pitom deyirdilər? Çünki tikililər bir-bir 'pi teom' – dərinliyin ağzı tərəfindən udulurdu.”

Biz görürük ki, Rav və Şmuel arasında fikir ayrılığı reallığın özündə deyil, onun izahındadır. Reallıq isə belə idi: onların qurduqları hər şey dağılırdı. Bunun mənası budur ki, onlar hər dəfə işlərində hansısa ruhani bina qurmağa çalışdıqda, misirlilər – yəni misirlilərin yad fikirləri – gəlib onların bütün işlərini dağıdırdı. Başqa sözlə, onlar bütün gücləri ilə müqəddəs işdə irəliləməyə və ona sadiq qalmağa çalışırdılar, lakin bütün bu səylər torpaq tərəfindən udulurdu. Və hər gün hər şeyə yenidən başlamağa məcbur olurdular. Onlara elə gəlirdi ki, guya onlar heç vaxt müqəddəslik işində məşğul olmamışlar.

Daha da artıq – hər dəfə onlar düşünürdülər ki, irəliləmək lazımdır, görürdülər ki, təkcə irəliləmir, hətta geriyə gedirlər. Çünki daim onlarda yeni suallar yaranırdı: “Kimdir?” və “Nədir?”

Və buradan Misirdən çıxışın nə demək olduğunu başa düşmək olar – yəni onların artıq yad misirli fikirlərin təsiri olmadan Yaradanın xidmətində olma imkanları yaranmışdı. O halda, bu “biləcəksiniz” sözləri ilə deyilən “bilgi” nədir? – yəni nəyin bilinməsi lazımdır: Törədən – onları Misir torpağından çıxaran – kimdir?

Daha böyük təəccüb isə Misir köləliyinə baxdıqda yaranır – axı onlar ağır işlərdə çalışırdılar və bundan azad oldular. Onlara daha nə çatmırdı?

Bəs “ağır iş” – “avodat parex” nədir? Müdriklərimiz izah ediblər: “Hər cür işlə, onları sərtliklə məcbur etdilər.” Rav Şmuel bar Naxmani, Rav Yonatanın adından dedi: “Yəni onların kişi işlərini qadınlara, qadın işlərini isə kişilərə gördürürdülər.”

“Və misirlilər İsrail oğullarını ağır işlərlə kölə etdilər.” – Rav Elazar dedi: “Yumşaq dillə.” – “bə-pe rax” (yumşaq ağızla) – yəni onları işə sevdirib inandıraraq, zahirdə mehribanlıqla, amma daxilən zorla məcbur edirdilər.

Və başa düşmək lazımdır ki, “ağır iş” nədir – bu, müqəddəs işdə necə başa düşülməlidir? Burada iki aspekti ayırd etmək lazımdır:

Əməl – bu, “açıq hissə” adlanır. Yəni bu, insana aşkar olan şeydir və burada demək olmaz ki, o, səhv edir və ya özünü aldadır. Çünki gözlə görünən şeydə – yəni əməl baxımından, məsələn, əmr və Tövratın icrasında – burada insan özü də, başqaları da görə bilər ki, o, bu əmrləri yerinə yetirir, yoxsa yox. Burada açıq-aydın müşahidə olunan bir reallıq var.

Niyyət – bu, “gizli hissə” adlanır. Çünki əməl zamanı insanın içindəki niyyət başqaları tərəfindən görünmür. Hətta insanın özü də öz niyyətini görməkdə acizdir. Çünki niyyətlərdə səhvə düşmək və özünü aldatmaq mümkündür. Yalnız gözlə görünən şeydə – yəni “açıq hissədə” – insan həqiqəti görə bilər. Lakin niyyətin ürəkdən və ağılın düşüncəsindən asılı olan hissəsində insan özünə güvənə bilməz.

Beləliklə, bu, həm başqalarından, həm də insanın özündən gizlidir.

İndi isə biz izah edə bilərik ki, “ağır iş” nədir – necə ki, müdriklər deyiblər: “Onlar kişi işini qadın işi ilə dəyişirdilər.” Axı kişi işi odur ki, insan artıq “kişi” – gever adlanır, yəni artıq öz şərini lehitgabber – aşmağa qadirdir və Tövrat və əmr işlərində əməl baxımından məşğul olur.

Bəs insan nə etməlidir, əgər o, artıq “kişi” (iş) – yəni “müharibə adamı” (sözün əsl mənasında) adlanırsa və əməl səviyyəsində öz şəri ilə döyüşməyə qadirdirsə? Deməli, o zaman çatıb ki, o artıq ikinci mərhələdə – yuxarıda deyildiyi kimi – gizli səviyyədə, yəni niyyətdə işləməyə başlamalıdır. Başqa sözlə, o andan etibarən çalışmalıdır ki, bütün işlərini elə yönəltsin ki, bunlar yalnız Yaradanı həzzləndirmək üçün olsun, şəxsi mənfəət üçün yox.

Bəs misirlilər nə etdilər? Onlar gördülər ki, bu insan artıq “kişi”dir, yəni onların hakimiyyətindən çıxa və müqəddəsliyə daxil ola bilər. Onda onlar onun işini dəyişdilər və ona “qadın işi” verdilər. Yəni bütün işi “qadın işi” olacaq – başqa sözlə, misirlilər ona belə düşüncəni təlqin etdilər: “Bu niyyətlər kimə lazımdır axı? Əsas olan əməl deyilmi?! Bax, sən əməldə uğur qazanırsan, çünki sən artıq bir ‘kişi’sən – öz şərinə qalib gələ bilir və Tövrat və əmr işlərini bütün incəlikləri ilə yerinə yetirə bilirsən. Sən öz bütün gücünü buna yönəltməlisən – Tövrat və əmrləri dəqiqliklə icra etməyə.”

“Ama sən niyyətlərlə məşğul olma – bu iş sənin üçün deyil, yalnız seçilmişlər üçündür. Və əgər sən veriş işi ilə məşğul olmağa başlasan – yəni hər şeydə niyyəti səma xatirinə qurmağa cəhd etsən – onda sən artıq zahirən olan işlərdə o qədər dəqiqliklə işləyə bilməyəcəksən. Axı sən özün görürsən ki, nə edirsən. Ona görə də, burada sən özünü aldada bilməzsən. Və məhz burada sənin böyümək imkanın var – bütün əməllərini incəlikləri ilə düzgün icra etmək üçün.”

Eyni zamanda, niyyətlərdə sənin üçün əsl yoxlama imkanı yoxdur. Buna görə də, biz sənə öz xeyrin üçün məsləhət veririk, və – Allah eləməsin – düşünmə ki, biz səni müqəddəs işdən uzaqlaşdırmaq istəyirik. Əksinə, biz istəyirik ki, sən müqəddəslik pillələri ilə yüksələsən.”

Bu, “onlar kişi işini qadın işi ilə dəyişdilər” – deyilənlə eynidir. Yəni kişi işinə aid olan işi görmək əvəzinə, onlar İsrail xalqına izah etdilər ki, onlar üçün qadın işi görmək daha yaxşıdır – yəni qadınlara aid olan işlə məşğul olmaq.

“Qadın işini kişi işi ilə dəyişdilər” isə o deməkdir ki, o insanlar ki, onlarda heç bir aşma gücü yox idi, “onun gücü qadın gücü kimi zəifləmişdi” – yəni onlar Tövrat və əmr yerinə yetirməkdə zəif idilər, çünki açıq-aşkar əmrləri yerinə yetirmək və onları qorumaq gücləri belə yox idi. Onlarda olan bütün “aşmaq” – itgabrut – işi yalnız əməl səviyyəsində idi, niyyətlərdə yox.

Onlara misirlilər gəldi və onlara belə başa saldılar: “Biz sizin müqəddəs işinizə mane olmaq istəmirik, əksinə, istəyirik ki, siz Yaradanın həqiqi qulları olasınız. Yəni görürük ki, siz müqəddəs işlə məşğul olmaq istəyirsiniz. Buna görə də sizə məsləhət görürük ki, əsas iş əməl yox, niyyət olsun.

Yəni siz əməl səviyyəsində aşmaqla məşğulsunuz – məsələn, öz bədəninizi aşmağa alışırsınız ki, bir saat da artıq öyrənəsiniz, yaxud yarım saat da artıq dua edəsiniz. Siz çalışırsınız ki, “Bərəkətlidir O!”, “Bərəkətli olsun Adı!” və “Amin!” cavablarını verəsiniz, təkrar duada danışmayasınız. Amma bu – kimə lazımdır axı?

Əsas – səma xatirinə olan niyyətdir. Siz bütün gücünüzü ora yönəltməlisiniz. Bəs nəyə görə siz gücünüzü bu boş işlərə sərf edirsiniz? Hərçənd, qanun baxımından, siz bu xırda şeylərə əməl etməlisiniz, amma bu iş sizin üçün deyil. Bu – qadın işi üçün uyğundur. Siz isə kişi işi ilə məşğul olmalısınız. Və sizin yalnız əməl ilə məşğul olmaq istəyiniz – bu, sizin üçün yaxşı deyil. Axı siz əsasən niyyətlə məşğul olmalısınız. Yəni sizdə nəsə etmək üçün olan bütün gücü istifadə edin ki, niyyəti yönəldəsiniz – hər şey səma xatirinə olsun.

Amma elə düşünməyin ki, biz – Allah eləməsin – sizə Yaradanın işində mane olmaq istəyirik. Əksinə, biz istəyirik ki, siz müqəddəsliyin pillələri ilə yüksələsiniz və o kamilliyə çatasınız ki, bu vəziyyət adlanır: bütün əməlləriniz yalnız Yaradanınıza həzz verməyə yönəlmiş olsun.”

Və çünki onlar “qadınlar” dərəcəsindədirlər – yəni hələ ki, hətta əməl səviyyəsində belə özlərini aşmaq gücləri yoxdur, bu vəziyyət “onun gücü qadın gücü kimi zəifləmişdi” adlanır – misirlilər onlara aşılayırdılar ki, əsas məsələ niyyətdir, yəni lişma-dır (səma xatirinə etmək). Və misirlilər əmin idilər ki, onların müqəddəs işdə aşmaq gücləri olmayacaq.

Bu, Rambamın dediyi kimidir. O yazırdı:
“Müdriklər demişlər: insan həmişə Tövratla məşğul olmalıdır, hətta lo lişma (səma xatirinə olmadan) olsa belə, çünki lo lişma-dan lişma-ya gələcək. Buna görə də, uşaq yaşda olanlara, qadınlara və cahil camaata Tövratı yalnız qorxu və mükafat almaq niyyəti ilə öyrədirlər, ta ki onların ağlı artana və hikmətlə dolana qədər. O zaman onlara bu sirr çox tədricən açıqlanır və onları bu yola təzyiqsiz alışdırırlar, ta ki Yaradanı dərk etsinlər, Onu tanısınlar və Ona sevgi ilə xidmət etməyə başlasınlar.”

Və misirlilər “qadın” xüsusiyyətində olanlara – yəni hələ özlərini aşmaq gücü olmayanlara – Ramba­mın sözlərinə əməl etməməyi məsləhət görməyə başladılar. Əksinə, baxmayaraq ki, onlar “qadınlar” və “azyaşlılar” dərəcəsində idilər, misirlilər onlara belə aşılayırdılar: guya onlar işə dərhal lişma niyyəti ilə başlamalıdırlar. Və misirlilər bunda əmin idilər ki, beləliklə onlar öz hakimiyyətləri altında, müqəddəslikdən kənarda qalacaqlar.

Belə çıxır ki, bu, “ağır iş” adlanır – necə ki, Rəv Şmuel bar Naxmani izah etmişdi: “Ağır iş – yəni qırmaq, əzmək.” Raşi isə belə izah edir: “Bədəni və bel hissəsini qırıb əymək.”

Bunun səbəbi budur: əgər kişi işini qadın işi ilə, qadın işini kişi işi ilə əvəz etsən, belə olacaq ki, – yuxarıda izah etdiyimiz kimi – kişi işinin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, insan aşmaqla irəliləməli, və lişma niyyətini qurmağa çalışmalıdır. Amma misirlilər onları bu işdən zəif salırdılar, çünki misirlilər bu cür işə qarşı idilər. Və nəticədə, onlar təkcə niyyəti vermək xatirinə yönəltmək üçün aşma işi görməli deyildilər, həm də əlavə olaraq belə bir işlə məşğul olurdular ki, misirlilər onlara başa salırdılar: guya bu işin heç bir mənası yoxdur.

Çünki vermək xatirinə olan iş – guya onlar üçün deyil, yalnız “seçilmişlər” üçündür. Beləliklə, bu iş “ikiqat iş” adlanır:

— Biri: öz üzərində işləmək və niyyəti vermək xatirinə yönəltmək üçün güc toplamaq.
— İkincisi: misirlilərlə mübarizə aparmaq və sübut etmək ki, onların dedikləri doğru deyil – və həqiqətdə, onlar da lişma dərəcəsinə çata bilərlər, misirlilərin dediyi kimi qadın işi ilə kifayətlənməməlidirlər.

Və misirlilərin bütün niyyəti məhz bundan ibarət idi – onları vermək xatirinə olan işə yaxın buraxmamaq.

Həmçinin onlar qadın işini kişi işi ilə əvəz edirdilər. Yəni, yuxarıda deyildiyi kimi, onlar deyirdilər ki, qadın işi heç bir dəyərə malik deyil, çünki onlar Tövrat və əmrləri yalnız əməl səviyyəsində yerinə yetirirlər. Yəni onların bütün mübarizəsi şər başlanğıc ilə yalnız əməl səviyyəsində gedir (və niyyətdə deyil), halbuki Rambam demişdi ki, qadın işi yalnız əməli yerinə yetirməkdən ibarət olmalıdır və onlara öyrədilməməlidir ki, niyyəti də vermək niyyəti ilə qurmaq lazımdır.

Ona görə də, misirlilər gəlib onlara dedikdə ki, onlar kişi işi görməlidirlər – yəni niyyəti “vermək xatirinə” qurmaq – bu iş onlar üçün çox çətin idi.

Lişma ilə işləməyə onların ümumiyyətlə gücü çatmırdı.

Bədəni aşmaq və əmrləri əməl baxımından yerinə yetirmək onlara, misirlilərin yad fikirləri gəlməzdən öncə olduğundan belə, daha da çətin gəlirdi. Çünki misirlilər onlara başa salmışdılar ki, niyyətsiz əməl heç bir dəyərə malik deyil. Beləliklə, onlar Tövrat və əmrlərin lo lişma dərəcəsindəki əhəmiyyətini alçaltmışdılar.

Nəticədə, indi – misirlilər səbəbindən – qadın işi onların gözündə əhəmiyyətsiz bir şeyə çevrildi. Və bu da onları “ağır iş”ə gətirib çıxartdı – necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi, bu “bədəni və beli qırmaq” mənasına gəlir.

Beləliklə, yuxarıda deyilənlərə əsasən aydın olur ki, “ağır iş” – parex – sözünün üç izahı var. Və bu izahlar bir-biri ilə ziddiyyət təşkil etmir. Çünki orada bu üç vəziyyətin hamısı mövcud idi, lakin hər kəs öz vəziyyətinə uyğun olaraq onu bir cür başa düşürdü.

Budur, “ağır iş” (be-parex) ifadəsinin ilk izahı: Rəv Elazar deyir – “yumşaq dillə” (be-pe rax).

Rəv Şmuel bar Naxmani deyir: “qırmaq” (priẖa), yəni parçalamaq, dağılmaq.

Rəv Şmuel bar Naxmani, Rəv Yonatanın adından deyir: “Yəni onlar kişi işini qadın işi ilə, qadın işini isə kişi işi ilə əvəz etdilər.”

Lakin hamısı bu fikirdədir ki, “ağır iş” – bu, qırmaqdır, yəni bədənin sınması, parçalanması. Və bunun səbəbi odur ki, bu iş o qədər ağır idi ki, buna “bədəni və beli qıran iş” deyirdilər. Və bu, məhz onların kişi işini qadın işi ilə, qadın işini isə kişi işi ilə əvəz etmələri səbəbindən idi. Və bu da onları yuxarıda deyilən “ağır iş”ə gətirib çıxarırdı.

Lakin sual yaranır: nə üçün onlar misirlilərin sözünə qulaq asırdılar? Bu, onunla izah olunur ki, misirlilər İsrailə “yumşaq dillə” (pe rax) danışırdılar – yəni misirlilərin fikirləri İsrailin daxilində “şirin sözlərlə” gəlirdi. Yəni guya onlara dedikləri hər şey – Allah eləməsin – onları Yaradanın işindən uzaqlaşdırmaq üçün deyil, əksinə, onlara Yaradanın yolları ilə uğurla necə irəliləmək lazım olduğunu göstərmək üçündür. Və guya bu, onları faydasız işlərə sərf olunan boş vaxtdan xilas etmək üçündür – yəni müqəddəs işdə irəliləyişin görünmədiyi məqamlardan.

Və onlar “yumşaq dillə” onlara müraciət etdiklərini eşitdikdə, bu fikirləri aşmaq çox çətin idi.

Buradan belə nəticə çıxır ki, onların kişi işini qadın işi ilə əvəz etmələri, misirliləri niyə dinlədiklərinin səbəbini açıqlayır. Və cavab: pe rax – çünki misirlilər İsrailə “yumşaq dillə” danışırdılar. Deməli, yuxarıda qeyd edilən iki səbəbə görə onlar “ağır iş” – parex – vəziyyətinə düşdülər. Və bu da Rəv Şmuel bar Naxmaninin dediyi kimidir: “Parex – bu, priẖa, yəni bədəni qıran bir işdir.”

Və buradan başa düşmək lazımdır: doğrudanmı İsrail xalqı üçün bu kifayət deyildi ki, Yaradan onları Misirdən çıxardı? Yəni onlar artıq Misir köləliyindən çıxmış, öz hakimiyyətlərinə qovuşmuşdular və hər biri öz idrak səviyyəsinə uyğun olaraq Tövrat və əmr işi ilə məşğul ola bilirdi, və misirli klipanın artıq onların işi qarşısında durmağa gücü yox idi. Bu necə də böyük bir möcüzədir! Kim bunun əhəmiyyətini qiymətləndirə bilər? Axı insan öz içində hesabat apardıqda, görür ki, Fironun – Misir padşahının – köləliyi və sürgünündə olduğu zaman nə qədər iztirablar və əzablar yaşamışdır, və “Pitom” və “Raamses” adlanan qaranlıq dərəcəsini – yəni tikdikləri, amma torpaq tərəfindən udulan, dağılmış olan o “tikililər”i – öz qəlbində necə qiymətləndirirdi, yuxarıda izah olunduğu kimi.

Və indi, bir anın içində, misir klipasının darvazaları açıldı və onlar azadlığa çıxdılar, öz hakimiyyətlərinə daxil oldular. Yəni indi onların Tövrat və əmr işi ilə məşğul olmaq azadlığı vardı – ruhlarının istədiyi qədər, heç bir maneə olmadan. İnsana bu necə bir sevinc və ruh yüksəkliyi gətirir, əgər o, qaranlıq dövrü və işıq dövrünü müqayisə edirsə! Və bu, necə ki, yazılıb: “nuru qaranlıqdan ayıran.”

Və deyilənlərdən başa düşmək olar ki, nə üçün bu qədər vacibdir bilmək: yalnız Yaradan – sizi misir əzablarından çıxaran Odur. Necə ki, müdriklərimiz izah ediblər: “Mən sizi çıxaranda, sizə elə bir şey göstərəcəyəm ki, bilin – sizi Misirdən çıxaran Mən idim.” Çünki yazılıb: “Mənəm Yaradan – sizin Tanrınız, sizi Misir boyunduruğundan çıxaran.”

Məsələ bundadır ki, biz hər zaman çatmalı olduğumuz məqsədi xatırlamalıyıq. Və çünki Yaradılış Məqsədi – məxluqları həzzləndirməkdir, bizim məqsədimiz – Yaradanın bizim üçün niyyət etdiyi xeyir və həzzi almaqdır.

Lakin islah üçün – bu, “birləşmə” adlanır və formaca bənzərlik deməkdir – biz elə bir iş görməliyik ki, vermək üçün olan Kelimləri əldə edək. Ancaq bu, yalnız yaradılışın islahıdır, kamillik deyil.

Kamillik isə Yaradanın biliyi – Onu tanımaq və Tövratı dərk etməkdir. Tövrat isə “Yaradanın adları” adlanır.

Və buradan aydın olur ki, bizim Tövrat və əmrləri heç bir maneə olmadan yerinə yetirməyə gücümüzün olması kifayət deyil. Çünki bu – sadəcə islahdır, lakin məqsədin kamilliyi deyil. Məqsədin kamilliyi – Tövrat biliyini dərk etməkdir, bu isə “Tövrat, İsrail və Yaradan birdir” xüsusiyyətinə aiddir.

Və buna görə müdriklərimiz demişlər: “Yaradan İsrailə belə dedi: ‘Bilin ki, Mən – sizin Tanrınız, sizi çıxaran Mənəm, elçi deyil’” – bu da o deməkdir ki, bütün cəmiyyət tam şəkildə Yaradan biliyinə gəlməlidir. Bu isə “Tövrat” adlanır – yəni Yaradanın adları anlamında Tövrat.