Barux Şalom HaLevi Aşlaq (Rabaş)
Həqiqi dua – həqiqi xisaron (əskiklik) üçün edilən duadır
Məqalə 11, 1986
Tövratda deyilir: “Budur, İsrail övladlarının Misirə gedən adları…”
“Və Misirə Yusifi tanımayan yeni bir padşah hakim oldu.”
“Və misirlilər İsrail övladlarını ağır işlə köləliyə məcbur etdilər.”
“Və oldu ki… İsrail övladları işdən dolayı inildədilər və fəryad etdilər – və onların bu fəryadı işdən dolayı Yaradan’a qədər yüksəldi. Və Yaradan onların iniltilərini eşitdi.”
“Və onların bu fəryadı Yaradan’a qədər yüksəldi – işdən dolayı” ayəsini anlamaq lazımdır. Məgər Misirdə onların daha böyük əzabları yox idimi? Buradan belə çıxır ki, onların bütün fəryadı, yəni bütün əzabları yalnız işlə bağlı idi. Bundan başqa, deyilir: “Və Yaradan onların iniltilərini eşitdi” – deməli, dua yalnız işin yaratdığı iniltidən dolayı eşidildi.
Biz bunu öz yanaşmamıza əsaslanaraq izah edəcəyik. Məlumdur ki, insan hələ vermək niyyəti ilə çalışmadan əvvəl, Tövrat və ehkamlarla müəyyən səbəblərə görə məşğul olur – necə ki, Zoar kitabında deyilir, Tövrat və ehkamlarla məşğul olmağa səbəb olan iki səbəb var:
- Bu dünyada həzzlərə nail olmaq üçün. Əgər insan Tövrat və ehkamları yerinə yetirməsə, Yaradanın onu cəzalandıracağından qorxur.
- Gələcək dünyada həzzlərə nail olmaq üçün. Çünki qorxur ki, bəlkə də ona bu həzzlər verilməz – bu qorxu onu Tövrat və ehkamlarla məşğul olmağa vadar edir.
Əgər insanın Tövrat və ehkamlarla məşğul olmasının səbəbi şəxsi faydadırsa, bu zaman bədən tərəfindən ciddi müqavimət olmur. Çünki insan mükafat və cəza sisteminə inandığı dərəcədə öz işini görə bilər. Və hər gün o hiss edir ki, daim bir şey əlavə edir. Bu doğrudur, çünki hər gün o ehkamları yerinə yetirdikdə və Tövratla məşğul olduqda, bu dünənki günə əlavə olunur və beləliklə, daim Tövrat və ehkam işində öz mülkünü artırır.
Bunun səbəbi budur ki, onun əsas məqsədi mükafat almaqdır və o, niyyətə fikir vermir – yəni əməlləri vermək niyyəti ilə etməyə çalışmır. Axı o, mükafat və cəzaya inanır – və inandığına görə, etdiyi hər əmələ görə mükafat alacağına əmindir. Buna görə də onun bütün diqqəti əməllərin özündədir – onların bütün təfərrüatlarda düzgün olmasına çalışır. Əks halda, əgər əməllər düzgün deyilsə, şübhəsiz ki, “yuxarıda” onun işini qəbul etməyəcəklər və ona mükafat verməyəcəklər. Və o gördükdə ki, etdiyi əməl qaydalara uyğundur, artıq narahat olmağa səbəb yoxdur.
Ona görə də onun bütün qayğısı yalnız miqdar üzərində olur. Bu o deməkdir ki, o, daha çox yaxşı əməllər etməyə çalışmalıdır. Əgər o, Tövrat bilicisidirsə, onda dərk edir ki, öyrəndiyini daha dərindən araşdırmalıdır. ehkamların yerinə yetirilməsində isə daha dəqiq olmalıdır ki, onlar bütün rəylərə uyğun yerinə yetirilsin. Və həmişə ən ciddi halaxik qaydalarla əməl etməyə çalışır – baxmayaraq ki, halaxaya görə bəzi yüngüllüklər mövcuddur, o, daha sərt şəkildə əməl etməyə can atır. Amma bundan artıq narahat olmağa bir şey yoxdur.
Belə çıxır ki, Tövrat və ehkamlarla məşğul olmaq səbəbi bu dünyada və gələcək dünyada mükafat almaq olan insanlar – yəni bu, ali “malxut”un yükü ilə bağlı olan səbəbdir – Tövrat və ehkamlarla məşğul olmaq üçün Yaradanın köməyinə ehtiyac duymurlar. Çünki onların mükafat və cəza sisteminə inamları bədənə artıq öz dərəcəsinə uyğun şəkildə bu əmrləri yerinə yetirməyə imkan verir.
Əksinə, o insanlar ki, müqəddəs işi vermək niyyəti ilə və heç bir əvəz gözləmədən yerinə yetirmək istəyirlər, Tövrat və ehkamları Yaradanın böyüklüyünə görə, və Padşaha xidmət etməyin onlar üçün böyük şərəf olması üçün yerinə yetirmək istəyirlər – necə ki, Zoar kitabında deyilir: “Təqvanın əsas başlanğıcı – insanın Rəbbindən Onun böyük və hakim olmasına görə qorxmasıdır, çünki O, hər şeyin əsası və köküdür.”
Və [Baal HaSulam] “Sulam” şərhində izah edir ki, Yaradan qarşısında qorxunun üç növü var.
Bu – bu dünyada cəzalardan qorxudur.
İkincisi – cəhənnəm cəzalarından qorxmaqdır.
Və bu iki növ qorxu həqiqi qorxu sayılmır, çünki insan bu qorxunu Yaradanın əmrinə görə deyil, şəxsi mənfəətinə görə hiss edir. Belə çıxır ki, şəxsi mənfəət kökdür, qorxu isə bu mənfəətdən yaranan budaqdır. Əsas qorxu isə odur ki, insan Yaradandan Onun Böyük və Hər Şeyi İdarə Edən olması səbəbilə qorxur. Sitatın sonu.
Beləliklə, Yaradanın böyüklüyü onun Tövrat və ehkamları yerinə yetirməyə məcbur edən səbəb olur. Bu isə o deməkdir ki, onun bütün arzusu yalnız Yaradanı məmnun etməkdir – buna “öz Yaradana həzz vermək, yoxsa öz mənfəəti üçün deyil” deyilir.
Və burada sürgün başlayır – yəni insana niyyət qurmağa imkan verilmir ki, onun işi mükafat almaq niyyəti ilə olmasın. Çünki bu, təbiətə ziddir. Hərçənd bədən razı olmasa da və bu, təbiətə zidd olsa da insan özünü əzə bilər, özünü məcbur edə bilər, – bu, əmələ aiddir. Yəni, əgər bədənin istəklərinə qarşı əməl etmək lazımdırsa, o zaman insan bunu ağılın fövqündə edə bilər – buna “bədənin istəyinə qarşı getmək” deyilir.
Lakin insan öz hissinə və ağlına qarşı gedə bilməz – yəni insan hiss etdiyindən fərqli hiss etdiyini deyə bilməz. Məsələn, əgər insan soyuq və ya isti hiss edirsə, o deyə bilməz ki, bu hissi həqiqi saymır və özünü inandıra bilməz ki, o, ağlı başqa cür deyir, ya da başqa cür hiss edir. Axı onun başqa çıxış yolu yoxdur – o deməlidir ki, gördüyünü görür.
Belə çıxır ki, insan Tövrat və ehkamları yalnız Yaradanı məmnun etmək üçün yerinə yetirmək istədikdə, əgər o, bu hərəkətdən heç bir mükafat görmürsə bədənin təbiəti ona bir hərəkət etməyə imkan vermir . Bu halda, onun göylər naminə, yoxsa öz mənfəəti naminə olmayan şəkildə işləməyə imkanı yoxdur.
Və burada sürgün başlayır – yəni əzablar. Çünki insan nə qədər çalışsa da, o, heç bir irəliləyiş görmür. Məsələn, əgər o, iyirmi ildir bu yoldadırsa, bir tərəfdən deyə bilər ki, artıq iyirmi illik Tövrat və ehkam təcrübəsi var. Amma digər tərəfdən deyə bilər ki, iyirmi ildir bu işlə məşğuldur, amma hələ də vermək niyyəti ilə heç nə edə bilmir – hələ də hər şey özünü sevmə əsasındadır…
Beləliklə, onun yaşadığı bütün əzablar və ağrılar ondandır ki, o, Yaradan üçün işləyə bilmir – o, vermək naminə işləmək istəyir, amma bədəni, klipotun əsarətində olan bədən bu niyyəti qurmağa imkan vermir. O zaman o, Yaradana yalvarır ki, Ona kömək etsin. Çünki o, görür ki, klipot arasında sürgündədir, və onlar onun üzərində hökmrandır, və o, heç bir çıxış yolu görmür – necə bu hakimiyyətdən çıxmağa imkan tapa bilər?
Belə çıxır ki, o zaman onun duası həqiqi dua adlanır, çünki insanın bu sürgündən çıxmaq üçün heç bir imkanı yoxdur. Və bu, belə deyildiyi kimidir: “Və O, İsraili onların içindən çıxartdı, çünki Onun mərhəməti əbədidir.” Axı bu, yuxarıda deyildiyi kimi, təbiətə ziddir – yalnız Yaradan İsraili bu sürgündən çıxara bilər. Lakin məlumdur ki, klisiz nur yoxdur, yəni xisaronsuz dolğunluq yoxdur, və xisaron – dolğunluq qəbul edən klidir. Buna görə də, insan sürgünə daxil olmamışdan əvvəl, yəni əgər o görmürsə ki, öz gücü ilə bu sürgündən çıxa bilməz, deməli, Yaradan onu çıxaracaq demək olmaz. Hərçənd o,deyə bilər ki, “Məni olduğum vəziyyətdən çıxar,” lakin bu həqiqi dua deyil, çünki o haradan bilər ki, özü çıxa bilməz?
Yalnız o zaman ki, insan sürgünü hiss edir, bu sözləri demək mümkündür – yəni o zaman dua ürəyin dərinliyindən gəlir. Axı, ürəyin dərinliyindən dua etmək üçün iki şərt var:
- Onun işi təbiətə zidd olmalıdır. Yəni insan bütün əməlləri yalnız vermək üçün yerinə yetirmək istəyir və özünüsevmə istəyindən çıxmaq arzusundadır. O zaman demək olar ki, onun xisaronu (əskikliyi) var.
- İnsan özünüsevmədən çıxmağa başlayır, bu yolda səy göstərir, lakin bir addım belə yerindən tərpənə bilmir. O zaman Yaradana ehtiyac duyur ki, O, ona kömək etsin. Və həmin anda onun duası həqiqi dua olur, çünki o, görür ki, öz gücü ilə heç nə edə bilmir. Və o zaman, o Yaradan’a fəryad etdikdə ki, O, ona kömək etsin, bu əməkdən doğur, necə ki, deyilir: “Və İsrail övladları işdən dolayı inildədilər.” Yəni onlar çalışırdılar və Yaradan’a verə biləcək səviyyəyə çatmaq istəyirdilər, lakin öz təbiətlərindən çıxa bilmədiklərini gördülər – o zaman onlar ürəyin dərinliyindən dua etdilər.
Və buradan biz əvvəlki ayəyə dair verdiyimiz sualı anlaya bilərik: “Və onların bu fəryadı işdən dolayı Yaradan’a qədər yüksəldi” – buradan belə çıxır ki, onların ən böyük əzabları və bütün fəryadlarının səbəbi başqa şeylərdən deyil məhz işdən dolayı idi. Axı söhbət onların vəziyyəti barədə idi – özlərini sevmə istəyindən çıxa bilmirdilər və göylər naminə işləyə bilmirdilər. Məhz bu onların sürgününü təşkil edirdi, və bu, onları əzablara gətirdi – çünki onlar özlərinin bu hakimiyyət altında olduqlarını gördülər.
Burada belə çıxır ki, Misir sürgünündə onlar kelim əldə etdilər, yəni Yaradanın onlara sürgündən çıxmaqda kömək etməsini istədilər. Necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi, klisiz nur yoxdur, çünki yalnız həqiqi dua qaldırıldıqda – yəni insan görür ki, xilas olmaq üçün heç bir imkanı yoxdur və yalnız Yaradan ona kömək edə bilər – bu həqiqi dua adlanır.