Barux Şalom HaLevi Aşlaq (Rabaş)

Dua haqqında

Məqalə 10, 1986

Taanit traktatında müdriklərimiz demişlər: «Öz Tanrınız olan Yaradanı sevin və Ona ('avoda') xidmət edin». Bu, dua ilə bağlıdır. Sən deyirsən: bu, dua deyil, amma işdir. Biz bunu «Bütün qəlbinizlə» sözlərindən öyrənirik. Ürəkdə «avoda» işləmək nə deməkdir? Deməli, bu, dua deməkdir.

İndi başa düşməliyik ki, niyə dua iş olaraq adlandırılır. Dua edərək — Tanrıdan bizim istəklərimizi yerinə yetirməsini istəmək işdirmi? Əgər müdriklər bunu belə izah ediblərsə, deməli, onlar bizə dua anlayışının xüsusi bir mənası olduğunu göstərmək istəyirlər, çünki bu, sadəcə dua deyil, bir işdir. Bu halda, müdriklərimiz bizə nəyi bildirmək istəyirlər?

Şübhəsiz ki, insanın dua edib Tanrıdan bir şey istəməsi mümkün deyil, əgər o, buna ehtiyacı olmadığını hiss etmirsə. Və yalnız o zaman ki, insan nə isə çatışmadığını hiss edir, o zaman o, o çatışmazlığı doldurmaq üçün o şeyin sahibindən istəyir. Çünki insan yalnız özünə lazım olanı sahibindən istəyir. Həmçinin, o, həmin şəxsin başqasına bəxş etmək və zövq vermək istəyinin olduğunu bilməlidir.

Buna uyğun olaraq, insan dua etməyə və Tanrıdan öz çatışmazlığını doldurmasını istəməyə hazırlaşarkən, duanı aydın şəkildə etməlidir. Yəni, o, öz çatışmazlığını dəqiq bilməlidir. Başqa sözlə, Tanrıdan bir şey istəməyə hazırlaşarkən, o, özünü elə təsəvvür etməlidir ki, o, hal-hazırda Padşah ilə danışır. Və Padşah bir dəfəlik ona elə bəxş edər ki, o, dünyadakı ən xoşbəxt insan olar, çünki Padşahın evində çatışmayan bir şey yoxdur. Bu halda insan əvvəlcə dua etmədən əvvəl yaxşıca yoxlamalıdır ki,həqiqətən nə hiss edir, beləliklə, əgər Padşah onun çatışmazlığını doldurarsa, o zaman artıq heç bir çatışmazlığı olmayacaq və o, dünyadakı ən mükəmməl insan olacaq.

Və bu şəkildə, necə ki öyrəndik, yaradılışın məqsədi Öz varlıqlarına zövq verməkdir. Deməli, Yaradan tərəfindən heç nə varlıqlara xeyir və zövq verməkdə maneə törətmir. Başqa sözlə, Yaradanın varlıqlarda yaratdığı xisaron, yəni almaq istəyi, onun bu xisaronu doldurması üçün yaradılıb. Və necə izah etdik, xisaron dedikdə, onun öz xisaronunu doldura bilmədiyi zaman çəkdiyi əzab və əzablar nəzərdə tutulur.

Və buna uyğun olaraq, xisaronun məqsədi həmin xisaronla zövq almaqdır. Çünki xisaron da niyyətə aiddir və varlıqlara zövq vermək niyyətinə, qanuna uyğun olaraq Yalnız can atılan istək  doldurulandan sonra zövq verir. Çünki məlumdur ki, insanın önünə «[Padşah] Şlomonun vaxtında olduğu kimi] bir yemək gətirilsə» belə, əgər onun bu yeməyə qarşı heç bir istəyi yoxdursa, ondan zövq ala bilməz.

Buna görə də, insan xisaronu hiss etdikdə və öz xisaronuna uyğun bir dolum olmadıqda, şübhəsiz ki, Yaradandan istəyəcək ki, O, ona arzu olunan şeyi versin, çünki ümumiyyətlə, insan Yaradanından yalnız zövq və xoşbəxtlik istəyir. Və necə ki öyrəndik, Yaradan tərəfdən demək olmaz ki, insan dua etməlidir ki, Yaradan ona xeyir və zövq versin, çünki Yaradanın istəyinin məqsədi Öz məxluqlarına zövq verməkdir. Beləliklə, heç kəsdən heç nə istəmək lazım deyil, çünki verənin istəyinin məqsədi —bəxş etməkdir.

Buna əsasən, belə çıxır ki, insan Yaradanından öz istədiyini istəməyə başlamazdan əvvəl, nəyi çatışmadığını yoxlamalı və bunu Yaradanından istəməlidir. Çünki belə görünür ki, Yaradan insanlara istəmədikləri heç nəyi vermir. Beləliklə, bu, yaradılışın məqsədi olan «Öz məxluqlarına zövq vermək»lə əlaqəli olmayan bir şeydən qaynaqlanır. Bu, sonra varlıq tərəfindən doğan bir şeydir. Buna görə də varlıq Yaradanından istəməlidir ki, O, ona versin. Lakin xeyir və zövq haqqında Yaradanından heç nə istəmək lazım deyil, çünki bu, Onun istəyidir, necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi, Onun istəyinin məqsədi aşağılar üçün zövq və xoşbəxtlik verməkdir.

Çünki bilməliyik ki, yaradılışın islahı adlandırılan ixtisar, məlum olduğu kimi, Yaradanın hədiyyəsinin «utanc çörəyi» adlanan narahatlığı yaratmaması üçün həyata keçirilmişdir. Və bu islahı aşağıya, yəni «Sonsuzluq malxutu» adlanan, Ali nuru qəbul etmiş «kelim» ilə əlaqələndiririk. Və bu qəbul edənin, Ali nuru əldə etdikdən sonra, formaca bənzərlik  istəyi oyandı. Buna görə də o, özünü ixtisar etdi.

Və TES-də deyilənə görə: «Çünki Ali nur heç bir an belə varlıqlara nur saçmağı dayandırmır. Və burada qeyd olunan ixtisar vənurun çıxışı yalnız kelimdə, yəni mərkəzi nöqtədə, təəssürat və almanın miqdarında qeyd edilir. Bu, o deməkdir ki, Ali nur heç bir an belə nur saçmağı dayandırmamasına baxmayaraq, kelim heç bir şey almadı, çünki o, özünü kiçiltmişdir». Yuxarıda deyildiyindənməlum olur ki,almaq xatirinə almamaq yaradılışın məqsədinə aid deyil, bu yaradılışın islahı hesab edilir. Və bu, formaca uyğunluq istəyən aşağıdan gələn bir hərəkətdir. Buradan belə nəticəyə gəlirik ki, Yuxarı nə qədər istəsə də,aşağılar bərəkət və zövq əldə edə bilməz,   çünki onlar verici kelimlərə ehtiyac duyurlar. Və bu, almaya aiddir,verməyə deyil, yuxarıda deyildiyi kimi, aşağı, «Sonsuzluq malxutu» özünü ixtisar etdi.Buna görə də bu kelim aşağıya aiddir, yəni aşağı yalnız verici niyyəti qurmaq şərtilə almağa istəyir.

Və buna görə də, insan Yaradanına dua etməyə hazırlaşarkən, Ondan ona çatışmayanı istəməli olduğunu söyləyirik, və bu çatışmazlıq məhz yaradılışın məqsədindən gəlməyən bir şeydir. Bəs onun nəyi çatmır? Məhz aşağıdan gələn şey. Yəni, Malxut, aşağı adlandırıldığı üçün – çünki o, ali olanın nemətini alır – yeni bir kli yaratdır. Bu, yalnız bu kli vasitəsilə neməti almaqdan ibarətdir ki, bu da “bəxş edən kli” adlanır. Buna görə də o, yalnız bu kli üçün Yaradan'a dua etməlidir ki, O, ona bunu versin, çünki məhz bu ona çatışmır.

Lakin burada araşdırma üçün yer var. Əgər aşağı olan bu klini yaratmalıdırsa, çünki bu, aşağıya aiddir və yuxarıda deyildiyi kimi, bunu Malxut etmişdir, onda niyə insan özü bu klini yaratmır, əksinə, onun üçün Yaradan'dan bu klini verməsini istəməlidir? Üstəlik, biz məhz bu klinin aşağı olan tərəfindən yaradılmasından danışırıq, lakin ona deyilir ki, o, yalnız bunu Yaradan'dan istəməlidir. Əgər bu, insanın işinə aiddirsə, o zaman niyə Yaradan'dan bunu istəməlidir?

Bu, müdriklərimizin sözlərində daha yaxşı izah olunur. Onlar belə demişlər: «Ravvi Xanina dedi: “Hər şey göylərin əlindədir, göylər qarşısında qorxu hissindən başqa. Necə ki deyilir: “İndi isə, İsrail, Yaradanın, sənin Qüdrətlinin  göylər qarşısında qorxudan başqa səndən istədiyi nədir?”»

«Hər şey göylərin əlindədir» – Raşi bunu belə izah edir: «Lakin insanın saleh və ya günahkar olması göylərdən gəlmir, bunu O, insanın ixtiyarına vermiş və ona iki yolu göstərmişdir. O isə göylər qarşısında qorxunu seçməlidir.»

Titrəmə anlayışı "Sulam" şərhində izah edilir. Orada deyilir: «Lakin istər birinci qorxu, istərsə də ikinci qorxu – insan üçün heç bir şəxsi mənfəət güdmür, bunu söyləmək belə qorxuludur, əksinə, yalnız Yaradanına həzz çatdırmağı azaltmamaq qorxusundan yaranır.»Beləliklə, deyilənlərə əsasən, qorxu – insanın yönəltməli olduğu şeydir, yəni o, nə dərəcədə bunu Yaradanı məmnun etmək üçün edirsə, qorxu da o qədər doğru istiqamətlənmiş olur.

Və biz soruşduq: bu halda, əgər bəxş etməni insan yerinə yetirməlidirsə, niyə biz dedik ki, o, bunu Yaradan'dan istəməlidir? Axı [müdriklər] belə demişlər: «Hər şey göylərin əlindədir, göylər qarşısında qorxudan başqa.»Lakin bilmək lazımdır ki, insan doğulduğu təbiətə qarşı gedə bilmir. Çünki Yaradan insanı almaq arzusu ilə yaratmışdır, yuxarıda deyildiyi kimi, çünki həzz almağa çatışmazlıq hissi olmadan, həzz almaq imkanı yoxdur.

Biz öyrəndik ki, əsas yaradılış, hansı ki «yoxdan var olmuş» sayılır, almaq arzusudur. Buna görə də insan nə isə bəxş etmək naminə etmək istədikdə, bu, onun indi öz təbiətinə qarşı getməsi adlanır. Beləliklə, o, öz təbiətini dəyişdirmək iqtidarında deyil.Bundan çıxış edərək, əgər insan təbiətini dəyişdirə bilmirsə, niyə bizim müdriklərimiz demişlər: «Hər şey göylərin əlindədir, göylər qarşısında qorxudan başqa»? Bu isə o deməkdir ki, insanın onu dəyişdirmək gücü var?

Bunu belə izah etmək olar ki, burada iki məqam var.

Birincisi, arzu – yəni onun yalnız potensial olaraq bəxş etmək istəməsi.

İkincisi, onun öz fikrini praktikada həyata keçirmək qabiliyyətinin olması.

Buna görə də izah etmək lazımdır ki, insandan tələb olunur ki, o, vermək yolunu seçsin və bilsin ki, bu, yaradılış məqsədini əldə etmək üçün kliyə çevrilir. Yaradılışın məqsədi isə xeyir və həzz almaqdır. Əgər onda bu kelim yoxdursa, o, nur olmadan qaranlıqda qalacaq. Və o, bunu tam aydınlıqla dərk etdikdən və özünü vermək əməllərinə yönəltməyə başladıqdan sonra görəcək ki, təbiətinə qarşı gedə bilmir.

Məhz burada dua etmək vaxtı gəlir və bundan əvvəl yox. Axı insan, əgər o, bəxş edən kelim istəsə, hansı ki məhz onlara həyat ala bilər, o zaman bu, təcili yardım üçün yalvarmağa səbəbdir. Çünki bunlar olmadan o, ölü hesab olunur, necə ki müdriklərimiz demişlər: «Günahkarlar həyatda olsalar da, ölü adlanırlar.»

Axı insanın təbiətində ancaq o zaman kömək istəmək var ki, o, özü istədiyinə nail ola bilməsin. Çünki buna utanc hissi öncədən gəlir, necə ki müdriklərimiz bu ayə haqqında deyirlər: «Nə zaman ki,insanların arasında alçaldılmış ‘ke-rum’ ucalacaq..» – «İnsan başqalarına möhtac olduqda, onun üzü ‘kruм’ kimi dəyişir, [yəni gah qızarır, gah da solğunlaşır]. ‘Kruм’ nədir? Dəniz sahilində olan şəhərlərdə bir quş var ki, o, ‘kruм’ adlanır. Günəş ona düşəndə, o, bir neçə rəngdə parlayır.»

Və məlumdur ki, bizə verilmiş maddi şeylərin təbiəti elə qurulub ki, onlardan ruhani şeyləri öyrənmək mümkündür. Buna görə də insan özü bəxş edən kelimi əldə edə bilməyəcəyini anlamazdan əvvəl, Yaradan'dan onları verməsini istəmir. Nəticədə, onun dua etməsinə cavab almaq üçün həqiqi bir istəyi olmur.

Buna görə də insan özü bəxş edən kelimi əldə etmək üçün çalışmalıdır. Və bu işə böyük zəhmət sərf etdikdən sonra, hələ də onları əldə edə bilməyəndə, o zaman qəlbin dərinliyindən gələn həqiqi dua başlayır. Və o zaman yuxarıdan kömək ala bilər, necə ki, müdriklərimiz demişlər: «Təmizlənmək istəyənə kömək edərlər.»

Lakin bu dua təbiətə ziddir, çünki insan almaq arzusu ilə yaradılmışdır və bu, eqoist məhəbbətin xüsusiyyətidir. Bəs insan necə Yaradan'a dua edə bilər ki, O, ona bəxşetmə gücü versin, əgər bütün varlığı bu istəyə qarşı çıxırsa? Buna görə də bu iş “dua” adlanır, yəni insanın dua edə bilməsi üçün böyük səy göstərməsi lazımdır ki, Yaradan ona bəxşetmə gücü versin və almaq gücünü ondan silsin.

Buna görə də müdriklərimiz demişlər: «Və siz xidmət edəcəksiniz – bu, qəlbdə olan ibadət, yəni duadır.» Buradan başa düşmək olar ki, niyə onlar duanı “qəlbin işi” adlandırırlar. Axı insan öz üzərində çox ciddi işləməlidir ki, özünüsevməni ləğv etsin və verici kelimi əldə etmə işini öz üzərinə götürsün. Belə çıxır ki, insan vermə kelimini əldə etmək istəyinə nail olmaq üçün öz üzərində işləməlidir ki, vermə gücünü almaq üçün dua etməyi istəyə bilsin.