Barux Şalom HaLevi Aşlaq (Rabaş)
İnsan özünü günahkarlar sırasına daxil etmir
Məqalə 31, 1985
“ Zoar kitabında deyilib- «insan özünü günahkarlar sırasına daxil etmir». «Davud Padşah özünü dörd yola aid edirdi. Özünü yoxsullara aid edirdi, özünü salehlərə (xasidim) aid edirdi…, özünü salehlərə aid edirdi, necə ki deyilir: “Canımı qoru, çünki mən salehəm”2. Çünki insan özünü günahkarlar sırasına aid etməməlidir. Əgər sən desən ki, o zaman o, heç vaxt günahlarını etiraf etməyəcək. Bu belə deyil. Amma o, günahlarını etiraf etdikdə, artıq o, saleh (xasid) adlanır. Çünki o, geri dönüş almağa gəlib və özünü indiyə qədər içində olduğu şərin tərəfdaşlığından ayırıb. İndi isə o, yuxarı tərəfin sağ əlinə – yəni xesedə tutunub, bu əl onu qəbul etmək üçün uzadılıb. Və o, xesedə tutunduğuna görə “saleh” (xasid) adlanır. Və demə ki, o, dünyaya gəldiyi gündən bu günə qədər olan bütün günahlarını, hətta ondan gizli olanları da qeyd etməyincə Yaradan onu qəbul etmir. Belə deyil. O, yalnız xatırladığı günahları qeyd etməlidir. Və əgər o, onlara qarşı arzusunu yönəldərək etiraf zamanı tövbə edirsə, digər günahlar da onların ardınca gəlir»3. Sitatın sonu.
Və başa düşmək lazımdır:
1.İnsan necə özünü “saleh” (xasid) adlandıra bilər, axı bu, artıq bir əhəmiyyət dərəcəsidir? Necə olur ki, o, özünü tərifləyir?
2.Deyilir ki, insan özünü günahkarlar sırasına aid etməməlidir. Amma digər tərəfdən, Zoarda deyilir ki, o, öz günahlarını təsvir etməlidir. Halbuki deyilir ki, o, dünyaya gəldiyi gündən bu günə qədər olan bütün günahlarını təsvir etməli deyil, yalnız xatırladığı günahları qeyd etməlidir. Belə çıxır ki, o, törətdiyi günahları təsvir etdikdə, artıq o, günahkardır. Niyə deyilir ki, o, özünü günahkarlar sırasına aid etməməlidir? Məyər fərqi varmı, əgər o, pis əməllər etdiyini deyirsə, amma sadəcə özünü günahkar adlandırmır? Axı əgər o, pis əməllər etdiyini deyirsə, avtomatik olaraq o, özünü günahkar adlandırır. Necə ki, müdriklərimizin sözlərində deyilir: «Rav Yosef dedi: “Bir insana təcavüz edildi, o və başqa bir şahid birləşərək şahidlik edirlər ki, [təcavüzkar] öldürülsün. Əgər bu, onun arzusu ilə olubsa, o, günahkardır, və Tövrat deyir: “Əlini günahkara uzatma ki, yalançı şahid olmayasan”»4. Rava dedi: “İnsan özünə yaxındır, və insan özünü günahkarlar sırasına aid etməz”»5.
Belə çıxır ki, əgər o deyirsə ki, günah edib, o, artıq özü haqqında etibarsız şahiddir, çünki o, günahkardır. Amma burada, o, günahlarını etiraf edərkən demək lazımdır ki, yalnız sözlərdə o, “günahkar” adlanır, çünki sən deyirsən ki, insan özünü günahkarlar sırasına aid etmir. Belə çıxır ki, problem hələ də həll olunmayıb: o, etiraf zamanı günahlarını necə təsvir edir?
Və bilmək lazımdır ki, “insan özünü günahkarlar sırasına aid etmir” deyilməsinin səbəbi budur ki, “insan özünə yaxındır”. Bunun mənası belədir: çünki “bütün günahları sevgi örtər”, sevdiyi kəsdə heç bir qüsur görmək üçün yer yoxdur. Çünki qüsur bir pislikdir və insan özünə zərər verə bilməz, çünki o, özünə olan sevgi ilə rüşvətlidir. Buna görə də “insan özünü günahkarlar sırasına aid etmir” və özündəki pislik barəsində şahidlik edəndə etibarsızdır – bu, qohumun şahidlik etməyə yaramadığına bənzəyir.
Və bunu bilmək lazımdır ki, insan Yaradanın qarşısına gəlib Ondan kömək istəyir, çünki o, geri dönüş etmək istəyir. Sual yaranır: əgər o, geri dönüş etmək istəyirsə, kim ona mane olur? Axı seçim – geri dönüş etmək və ya etməmək – onun əlindədir. Niyə o, Yaradanın köməyini istəməlidir ki, O, ona geri dönüş etməyə kömək etsin? Və biz “On səkkiz xeyir-duada” belə dua edirik: “Ata, bizi Öz Tövratına qaytar və Padşahımız, bizi Öz xidmətinə yaxınlaşdır, və bizi tam geri dönüşə gətir Sənin qarşında.” Belə çıxır ki, insan Yaradanın köməyi olmadan geri dönüş edə bilmir.
Və başa düşmək lazımdır, niyə insan təkbaşına geri dönüş edə bilmir.
Və əvvəlki məqalələrdə izah etmişdik ki, Yaradan bizim içimizdə alma istəyini təbiət olaraq yaratdığı üçün nəticədə bu istək başlanğıcda yalnız almaq üçün yönəlib. Ancaq sonradan, öyrəndiyimiz kimi, bir islah baş verdi hansı ki, bizə almağı almaq üçün deyil, vermək üçün almağı əmr etdi. Bu, “ixtisar ilə islah” adlanır, yəni aşağıdakılar vermək üçün işləməyə hazır olmayınca, həmin yer nurdan azad bir məkan olur.
Və bu islahdan aşağıya doğru, məxluqatlara toxunan bir qanun enir: insan eqoist məhəbbətdən çıxana qədər Yaradanın nurunu hiss edə bilmir. Buna görə də əvvəlcə eqoist məhəbbətdən çıxmaq lazımdır, əks halda onun üzərində ixtisar xüsusiyyəti qalır.
Amma Yaradanın yaratdığı təbiətdən çıxmaq – insan üçün mümkün deyil, çünki bu təbiəti Yaradan yaradıb. Buna görə də başqa çıxış yolu yoxdur, yalnız Yaradanın özündən istəmək ki, O, ona ikinci bir təbiət, yəni vermək istəyini versin. Bizim insan üçün nəzərdə tutulmuş bütün seçimin mahiyyəti yalnız duada yatır – yəni insan Yaradanın ona kömək etməsini, ona ikinci təbiəti verməsini istəməlidir. Buna görə də insan geri dönüş etmək istədikdə, o, sadəcə Yaradanı istəməlidir ki, O, ona kömək etsin, yəni özünü sevməkdən çıxarıb yaxınını sevməyə gətirsin. Buna görə də biz Yaradanı çağırırıq və deyirik: “Ata, bizi qaytar”.
Amma insan həqiqətən nə vaxt istər ki, Yaradan onu geri dönüşə gətirsin? Ola bilər ki, yalnız o zaman ki, insan hiss edir ki, o, geri dönüşə gəlməlidir. Lakin o, hələ qərara gəlməyib ki, o, günahkardır, belə bir dua üçün yer yoxdur. Çünki o, özünü o qədər də pis görmür ki, Yaradanın mərhəmətinə möhtac olsun. Və qəbul olunmalı olan duaların mənası da məhz budur: bu insan mərhəmətə ehtiyac duyur, necə ki, biz “On səkkiz xeyir-dualar”-da deyirik: “Çünki Sən bütün dillərin duasını eşidirsən… İsrail xalqının duasını mərhəmətlə”.
Buradan belə sual çıxır: Yaradan nə vaxt bütün dillərin duasını eşidir? İnsan mərhəmətə ehtiyac duyduğunu hiss etdikdə. Bu, yalnız o zaman baş verə bilər ki, insan hiss edir ki, o, böyük bir bəladadır və ona heç kim kömək edə bilməz. O zaman demək olar ki, o, Yaradanın qarşısına gəlib Ondan mərhəmət istəyir. Amma əgər o, Yaradanın qarşısına gələrək Ondan artıq ifrat bir şey istəsə – yəni onun indiki vəziyyəti hələ o qədər də dəhşətli deyil və o görür ki, onun vəziyyəti hələ başqalarına baxanda daha yaxşıdır – belə çıxır ki, onun duası Yaradanın mərhəmətinə ehtiyacdan qaynaqlanmır. Əksinə, o, sadəcə daha yaxşı və daha yüksək bir vəziyyətdə olmaq istəyir, digərlərindən daha xoşbəxt yaşamaq istəyir. Bu isə o deməkdir ki, o, Yaradanı çağırır ki, O, ona təmtəraqlı bir həyat bəxş etsin.
Buna görə də, insan istəyirsə ki, Yaradan onun duasını qəbul etsin, o, hər şeydən əvvəl özünü elə bir vəziyyətdə görməlidir ki, o, başqalarından daha çox həyata möhtacdır. Yəni o görür ki, hər kəs bu dünyada yaşayır, amma onda heç bir həyat yoxdur, çünki o, özünü günahkar hiss edir və görür ki, eqoist məhəbbətə başqalarından daha çox batıb. O zaman o başa düşür ki, ona ali mərhəmət lazımdır, bu, ona görə deyil ki, o, təmtəraqlı bir həyat yaşamaq istəyir, əksinə, o, müqəddəslikdə heç bir həyatının olmadığını hiss edir.
Belə çıxır ki, o zaman o, yalnız mərhəmət istəyir ki, heç olmasa, ruhunu bir az canlandırsın. O zaman o, Yaradanı çağırır, çünki **“Sən aclara çörək verirsən. Yaradan əsirləri azad edir”**6. Yəni o sadəcə görür ki, onda “çörək” adlanan inam xüsusiyyəti çatışmır. Və o görür ki, o, “özünü sevmə” adlanan bir həbsxanada oturub və oradan çıxa bilmir, çünki yalnız Yaradan ona kömək edə bilər. Bu, onun həqiqi bir dua qaldırması adlanır.
Çünki bilmək lazımdır ki, dua xisarona aiddir. Xisaron isə insanda olmayan bir şey deyil, əksinə, o, bir ehtiyacdır. Daha böyük xisaron o vaxt yaranır ki, insanın istədiyi şeyə daha böyük ehtiyacı var. Amma əgər onda böyük ehtiyac yoxdursa, bu, onda böyük xisaron yoxdur deməkdir və təbii olaraq, onun duası da o qədər böyük olmur, çünki o, istədiyi şeyə çox da möhtac deyil. Buna görə də onun istəyi də o qədər böyük deyil.
Bütün yuxarıda deyilənlərdən belə nəticə çıxır ki, insan özündə şəri görə bilmir. Və bundan belə bir sual doğur: əgər insan bilsə ki, o xəstədir və xəstə olmaq, əlbəttə ki, pisdir, və o, həkimə getsə ki, onu bu xəstəlikdən sağaltsın, amma həkim ona desə ki, onun bədənində heç bir pislik görmür, o, şübhəsiz ki, ona etibar etməyəcək və böyük bir mütəxəssisə müraciət edəcək. Və həmin mütəxəssis deyəcək ki, o, bədənində bir pislik tapıb və ona əməliyyat olunmalıdır. Şübhəsiz ki, bu insan sevinəcək ki, nəhayət, öz xəstəliyini tapdı və indi onun bədənini necə sağaltmaq və onu həyat dolu etmək mümkün olduğu məlumdur. Və o, böyük məbləğ ödəyəcək ki, həkim onun xəstəliyini tapdı.
Görürük ki, əgər pislik təsadüfən aşkara çıxarsa, bu yaxşıdır, necə ki, yuxarıda xəstəlik nümunəsində deyildiyi kimi. O zaman demək olmaz ki, insan özündə şəri görmür, çünki o, şəri islah etmək istədikdə, pislik artıq yaxşılıq adlanır. Belə çıxır ki, o zaman insan həqiqətən özündə şəri görə bilər.
Buradan Zoar kitabının sözlərini başa düşmək olar, harada ki biz soruşmuşduq: bir tərəfdən [Zoar] deyir: “özünü günahkarlar sırasına aid etmir”, amma sonra deyir ki, insan öz günahlarını təsvir etməlidir. Axı əgər o, etdiyi günahları təsvir edirsə, o, özünü günahkar adlandırır və deyir: “Mən belə və belə bir günah etdim.” Burada bunu başqa cür izah etmək olar: yəni o, Yaradanı çağırıb Ondan xahiş etdikdə ki, O, onu Özünə yaxınlaşdırsın, çünki o, pisliyə – yəni eqoist məhəbbətə batıb, və əgər o istəyirsə ki, onun duası qəbul olunsun, o, artıq bilir ki, Yaradan qarşısında ürək dərinliyindən dua etməlidir. Yəni o, digər insanlardan daha çox mərhəmətə möhtac olduğunu hiss edir, çünki o, özünü onların hamısından daha pis hiss edir.
Beləliklə, insan özü görməlidir ki, onun içində olan pislik digər insanlara nisbətən daha böyükdür. Əks halda, əgər o deyirsə ki, başqalarından daha pisdir, amma əslində belə deyil, bu, onun yalan danışdığı deməkdir. Çünki yazılıb: “Yaradan Ondan həqiqətən çağıranların hamısına yaxındır”7. Buna görə də əgər insan özündə şəri tapırsa və o zaman özü görə bilirsə ki, onun böyük bir ehtiyacı var ki, Yaradan ona kömək etsin, bu, onun üçün xeyir hesab olunur. Beləliklə, o, öz günahlarını təsvir etdikdə, bu, onun özünü “günahkarlar sırasına aid etməsi” adlanmır, əksinə, indi o, həqiqi bir dua edə bilər ki, Yaradan onu Özünə yaxınlaşdırsın.
Belə çıxır ki, insan özündə şəri tapanda, o, Yaradanın qarşısında çox möhtac bir insana çevrilir. Ehtiyac isə xisaron adlanır. Və dua elə olmalıdır ki, o, ürəyin dərinliyindən gəlsin. Burada dərinlik o deməkdir ki, insanın öz xisaronuna görə qaldırdığı dua səthi bir xisaron deyil, bu, ürəyin nöqtəsinə toxunan bir xisaron olur, yəni bütün orqanlar bu xisaronu hiss edirlər. Yalnız o zaman bu, dua adlanır.
Buradan əvvəl verdiyimiz sualı başa düşə bilərik: necə o deyir ki, o, xasid-dir, axı xasid artıq bir dərəcədir, və hər kəs “xasid” adlanmır? Mən atamdan və müəllimimdən eşitmişdim ki, o deyirdi: “Hikməti hikmət sahiblərinə verir”8, amma görünür ki, belə demək lazım idi: “Hikməti nadanlara verir”. O, bunun haqqında dedi ki, “hikmət sahiblərinə” gələcəkdəki mənada deyilir, yəni hikmətli olmaq istəyən artıq hikmətli adlanır.
Buna görə də belə çıxır ki, Davudun dediyi: “Mən xasidəm” – bu, onun xasid olmaq istəməsi deməkdir. Bu da yaxınını sevməklə əlaqədardır. Bundan əvvəl o, belə demişdi: “Yoxsulun duası”, yəni o, hələ eqoist məhəbbətdədir, “amma mən xasid olmaq istəyirəm”. Və buna görə Zoar orada belə nəticələndirir: “O zaman o, xasid olur. Çünki o, geri dönüş almağa gəlib və indiyə qədər içində olduğu şərin tərəfdaşlığından özünü ayırıb. İndi isə o, yuxarı tərəfin sağ əlinə – yəni xesedə tutunub, bu əl onu qəbul etmək üçün uzadılıb. O, xesedə tutunduğuna görə “xasid” adlanır”9. Yəni indi o, xesedə tutunmağa gəlib və buna görə də xasid adlanır – gələcək mənada.
Buradan həm də Zoar kitabında deyilənləri başa düşürük: “Və demə ki, o, dünyaya gəldiyi gündən bu günə qədər bütün günahlarını təsvir etməyincə Yaradan onu qəbul etmir... Belə deyil... Əgər o, etiraf zamanı arzularını həmin günahlara yönəldərək onlardan tövbə etməyi istəsə, bütün digər günahlar da onların ardınca gəlir”10.
Burada demək lazımdır ki, əgər insan cəmiyyət və bütün günahların çıxdığı kök – yəni almaq istəyi üçün dua edirsə, avtomatik olaraq “bütün günahlar onların ardınca gəlir”, yəni özünü sevmək xüsusiyyətinin ardınca gəlir.