Barux Şalom HaLevi Aşlaq (Rabaş)

Yaradan Ona səslənənlərin hamısına yaxındır
Məqalə 29, 1985

Zoar kitabında, Xukat fəslində deyilir: «Meaxa ulifana – buradan öyrəndik ki, hər kəs yuxarıdakı şeyləri oyandırmaq istədikdə, istər əməl, istər sözlə olsun, əgər bu əməl və ya söz düzgün şəkildə edilmirsə, heç nə oyanmır. Dünyanın bütün sakinləri yuxarıdakı şeyi oyatmaq üçün dua evinə gedirlər, amma az adam bilir ki, necə oyatmaq olar. Yaradan yalnız Ona düzgün şəkildə səslənməyi və şeyləri oyatmağı bilənlərə yaxındır. Əgər insanlar Ona necə səslənməyi bilmirlərsə, O, onlara yaxın deyil. Necə ki, deyilir: “Yaradan Ona səslənənlərin hamısına yaxındır, Ona həqiqətən səslənənlərin hamısına”¹. “Həqiqətən” nə deməkdir? Yəni insanın yuxarıdakı şeyi düzgün şəkildə oyatmaq üçün lazım olan biliyə malik olması deməkdir. Və bu, bütün hallarda belədir.»² Sitatın sonu.

Buradan belə çıxır ki, əgər insan Ona necə səslənəcəyini bilmirsə, dua evinə getməyin mənası yoxdur, çünki o, necə səslənəcəyini bilmir, yəni onun duası qəbul edilmir. Burada etiraz etmək olar və Zoar izah edir ki, insanın Ona necə səslənəcəyini bilmədiyi üçün dua evinə getməməsi kifayət deyil. Belə halda insan bilməlidir ki, necə etməlidir ki, Yaradan Ona necə səslənəcəyini öyrətsin və O’na yaxın olsun.

Bununla bağlı Zoar bizə izah edir ki, əvvəlcə insan bilməli, sonra isə o, bu biliyə çatmağa çalışmalıdır. Orada deyilir ki, bilik yalnız həqiqətdir, çünki Ona həqiqətən səslənən insan Yaradanla yaxın olur. Deməli, burada bilik dedikdə insanın “Ona həqiqətən səslənməsi” nəzərdə tutulur. Burada yeni olan nədir? O ki, deyir ki, Yaradanla bağlı olaraq xüsusi bir bilik olmalıdır ki, insan Ona səslənə bilsin. Axı ayənin mənasına görə, orada deyilir: “Yaradan Ona səslənənlərin hamısına yaxındır”¹ – burada “istisnasız” nəzərdə tutulur, yəni O, hər kəsə yaxındır. Amma sonra ayə mühüm bir şərt qoyur. Və bu şərt nədən ibarətdir? İnsan həqiqətən səslənməlidir. Və bu, insandan tələb olunan mühüm bir şərtdir.

Bu mühüm şərt – yəni həqiqət – belə izah olunur: ümumiyyətlə, bir insan digərinə səslənəndə, əgər o bilir ki, bu səsləniş yalandır, heç bir halda onun çağırışına qulaq asmaz. Çünki o bilir ki, bu səsləniş yalnız bir aldadıcı oyundur və o, uzaqda dayanıb guya eşitmir. Bu, yalançı səslənişdir.

Beləliklə, insandan tələb olunan mühüm şərt nədən ibarətdir? Axı Yaradanla bağlı elə xüsusi şərtlər var ki, bunlar insanlar arasında keçərli deyil. Lakin burada həqiqət ən azı mövcud olan ən kiçik şərtdir. Bu şərt xüsusi bir niyyəti əhatə edir və bu niyyət “həqiqət” adlanır.

Həqiqətin nə olduğunu anlamaq üçün əvvəlcə müdriklərimizin söylədiyi bir kəlamı gətirək: «Təkəbbürlülük edən şəxs haqqında Yaradan deyir: Mən və o eyni yerdə qala bilmərik»³. Sual etmək olar: Yaradan üçün nə fərqi var ki, insan təkəbbürlüdür ya yox? Misal üçün, bir insan toyuq hininə girib görür ki, bir xoruz digərinə qarşı özünü üstün tutur və bunu müşahidə edən insan heyrətə gəlir. Atam və müəllimim deyirdi ki, Yaradan həqiqəti sevir və yalanı dözə bilmir, necə ki, deyilir: «Yalan danışan gözlərim qarşısında möhkəm dayana bilməz»⁴.

Əslində Yaradan insanı almaq arzusu ilə – yəni eqoist sevgi ilə yaratmışdır. Bu, dünyadakı bütün pis meyllərin – oğurluqların, qətllərin, müharibələrin – mənbəyidir və bunlar insanın içindəki almaq arzusundan qaynaqlanır. Belə çıxır ki, Yaradan insanı ən böyük alçaqlıqda yaratmışdır, amma insan qürurlanır və deyir ki, o, başqalarına bənzəmir. Bu isə yalandır və həqiqət yalanı qəbul etmir.

Belə çıxır ki, əgər insan dua evinə gəlib Yaradanın onun duasını eşitməsini istəyirsə və deyirsə: “Mənim haqqımdır ki, O, mənim duamı eşitsin və başqalarından daha çox mənə versin”, – hətta əgər bu, ruhani şeylərlə bağlı olsa belə, o, hələ də Yaradan üçün uzaqdır. Çünki yalan həqiqətdən uzaqdır. Buna görə deyilir ki, o, Ona necə səslənəcəyini bilmir və Ona yalancıcasına səslənir. Bu, ruhani qanuna görə belədir: “məkan baxımından yaxınlıq forma bənzərliyi ilə, uzaqlıq isə forma fərqliliyi ilə müəyyən edilir”.

Həqiqətlə yalan arasındakı fərq isə ən böyük forma fərqidir. Buna görə deyilir ki, o, Ona necə səslənəcəyini bilmir və O, ona yaxın deyil, çünki dua zamanı o, yalan içindədir. O, başqalarından daha layiqli olduğunu düşünür və bütün çatışmazlıqları başqalarında görür, ona görə də Yaradanın ona kömək etməsini istəyir.

Əslində isə, müdriklərimiz deyirlər: «Hər kəsi pisləyən, öz eybini pisləyir»⁵. Belə insanlar var ki, daim başqasına baxırlar: əgər başqası onun anladığı kimi öyrənirsə və ya dua edirsə, o zaman o, qaydasındadır; yox əgər etmirsə, dərhal onda eyib tapır. Atam və müəllimim deyirdi ki, belə adamlara “qısqanclar” deyilir: əgər başqası ondan daha sərtdirsə, onu “həddindən artıq mömin” adlandırır; əgər daha yumşaqdırsa, deyir ki, o, “əsassız adamdır” və onu təmamilə aradan qaldırmaq lazımdır.

Belə bir insan dua etməyə gələndə və deyir: “Mən layiqəm ki, Yaradan məni yaxınlaşdırsın”, o, əslində Yaradan üçün uzaqdır. Çünki Yaradan həqiqət xüsusiyyəti, o isə tam yalan xüsusiyyətidir. Buna görə də deyilir ki, Yaradan onun səsini eşitmir.

Sual etmək olar: «Bütün yer Onun şöhrəti ilə doludur» – bəs nə deməkdir ki, Yaradan ona uzaqdır? Bu, belə izah olunur: bir insan digərindən uzaqda dayananda, o, onun səsini eşitmir. Ruhaniyyatda yaxınlıq və uzaqlıq forma bənzərliyi və fərqliliyi ilə ölçülür.

Əgər insan duaya gəlib deyirsə: “Sən mənə başqalarından daha çox kömək etməlisən, çünki başqaları Sənin köməyinə mənim qədər möhtac deyillər. Onlar məndən daha bacarıqlıdırlar və mənim qədər eqoist sevgiyə batmayıblar. Mən özüm hiss edirəm ki, Sənə başqalarından daha çox möhtacam, çünki mən öz alçaqlığımı dərk edirəm və görürəm ki, Səndən ən çox uzaq olan mənəm. Mən hiss edirəm ki: «Səndən başqa bizim heç bir padşahımız, qurtarıcımız və xilas edənimiz yoxdur»⁶.”

Belə çıxır ki, onun arqumenti həqiqidir və Yaradan həqiqi arqumentləri qəbul edir. Bu barədə deyilir: «Mən Yaradanam, onların murdarlıqları içində onlarla olan»⁷. Yəni onlar eqoist sevgi içində batmış olsalar da, əgər insan həqiqi arqument gətirirsə, Yaradan ona yaxındır. Çünki həqiqətlə həqiqət forma bənzərliyi deməkdir və forma bənzərliyi isə yaxınlıq deməkdir.

Buradan Zoar kitabında deyilənləri anlamaq olar: əgər insan Ona necə səslənəcəyini bilmirsə, dua evinə getmək mənasızdır, çünki Yaradan onun səsini eşitməyəcək. Amma ayədə deyilir: «Yaradan ucaldılmışdır, amma aşağı olanı görür»⁸. “Aşağı olan” dedikdə nə nəzərdə tutulur? O, heç nəyi bilməyən insandır. Bu isə o deməkdir ki, hətta Ona necə səslənəcəyini bilməyən də Onu görəcək.

Yuxarıda deyilənlərdən aydın olur ki, insan heç nəyi bilməməlidir, yalnız öz ruhani vəziyyətini həqiqətən bilməlidir – yəni o, müdriklik sözlərini də, əxlaq sözlərini də bilmir və bunlar ona kömək etmir. O, dünyanın ən pis vəziyyətindədir və əgər Yaradan ona kömək etməzsə, o, məhv olacaq. Onun bilməli olduğu yeganə şey budur ki, o, heç nə bilmir və hamıdan alçaqdır. Əgər o, bunu hiss etmirsə və düşünür ki, başqaları ondan daha pisdir, o, artıq yalan içindədir və Yaradanla uzaqlıq vəziyyətindədir.

İkinci sual da buradan aydın olur: insan nə etməlidir ki, Yaradan Ona yaxın olsun və necə səslənəcəyini bilsin? Hansı təhsili almalıdır? Ona deyilir ki, heç bir xüsusi dərs almalı deyil, yalnız həqiqət yolu ilə getməyə çalışsın. O zaman onun həqiqətən dua edəcək bir şeyi olacaq – yəni həyati vacib olan şeyi, artıq şeyləri deyil. Necə ki, deyilir: «Yaradanın gözü Ondan qorxanların və mərhəmətini gözləyənlərin üzərindədir ki, onların canlarını ölümdən qurtarsın və aclıqda onları diri saxlasın»⁹. Sadəcə olaraq, onun ruhani həyata ehtiyacı var.

Beləliklə, ayədə deyildiyi kimi: «Yaradan Ona səslənənlərin hamısına yaxındır»¹ – istisnasız. Və o şərt ki, orada deyilir: «Ona həqiqətən səslənənlərin hamısına»¹ xüsusi şərt sayılmır. Çünki hətta uşaqlar arasında da, əgər biri digərinə yalancıcasına səslənirsə, o da ona cavab verməyəcək. Amma Yaradanla bağlı olaraq insan həqiqətin nəyə aid olduğunu bilməlidir. Çünki insan özü həqiqi vəziyyəti və yalan vəziyyəti ayırd edə bilmir, o, həqiqəti görə bilmir. Buna görə ona müəllim lazımdır ki, ona rəhbərlik etsin, desin ki, nəyin ona çatmadığını və nəyi çox etdiyini – hətta əgər bu artıq şeylər onun həqiqətə gəlməsinə mane olursa belə.

Bu səbəbdən deyilir: «Yaradanı axtarın, Onu tapmaq mümkün olanda; Ona səslənin, O, yaxın olanda»¹⁰ – təbii ki, Onu yalnız “yaxın” olanda tapmaq olar. Bəs “yaxın” adlanan yer haradır? Necə ki, deyilir: «Ona həqiqətən səslənənlərin hamısına»¹. Əgər insan Ona həqiqi vəziyyətdən səslənirsə, o zaman Onu tapır.