Gəl gedək Fironun yanına – 1

Məqalə 19, 1985

«Gəl gedək Fironun yanına». Bu isə anlaşılmaz görünür, çünki belə demək lazım idi: «Get Fironun yanına». Və Zoar kitabı bunu belə izah edir: «Lakin O, yəni Musa, onu yüksək,qüvvətli bir əjdahaya tərəf iç otağa gətirdi». «Yaradan gördükdə ki, Musa qorxur, …  dedi: “Budur, Mən sənin qarşındayam, ey Firon, Misir padşahı, çaylarının ortasında uzanmış nəhəng əjdaha”». Yəni bu o deməkdir ki, Fironla döyüşü Yaradan özü aparmalı idi, başqası yox, necə ki deyilir: «Mən, Yaradan» və müdriklər bunu belə izah ediblər: « Elçi yox,Mən». Beləliklə, «gəl gedək» ifadəsi «ikimiz bir yerdə» mənasını verir.

Və bunu Yaradanla olan işdə izah etmək üçün hər şeydən əvvəl bilməliyik ki, Tövrat və ehkamlarla məşğul olmağımızın qarşılığında nə tələb edirik. Başqa sözlə, bunun üçün hansı əvəzi istəyirik. Və bu əvəz aydın olmalıdır ki, anlayıb qərar verə bilək: əgər başa düşsək ki, bədənimizin həzzləri bizə məqsədə çatmağa maneə olur, həzzlərindən imtina etməyə dəyər. Və biz Tövrat və ehkamlarla məşğul olaraq bu uca məqsədə nail olacağıq, yəni məqsəd – maddi həzlərdən imtinanın qarşılığında alınan mükafatdır.

Ona görə də bilməliyik ki, Tövrat və ehkamların icrasına görə almaq istədiyimiz əsas mükafat Yaradanla birləşməkdir. Bu da forma bənzərliyini bildirir, yəni xüsusiyyəti: «Onunla birləş» kimi. Müdriklərimizin dediyi kimi: «Yaradan şər başlanğıcı yaratdı və ona qarşı Tövratı ədviyyə olaraq yaratdı», çünki bu, Yaradılış Məqsədini almağa uyğun olan kəlidir. Bu Məqsəd isə «Onun yaratdıqlarına həzz vermək» adlanır və «Bu dünyada Onun ilahiliyinin yaratdıqlarına aşkar olması» adlanır – necə ki, «Tövratın Bəxş edilməsi» kitabında deyildiyi kimi.

Və məlumdur ki, əsas iş kli yaratmaqdan ibarətdir. Halbuki dolum – yəni kliyə ötürülən xeyir – yuxarıdan gəlir və bu, Yaradanın yaratdıqlarına həzz vermək istəyinin xüsusiyyətidir. Və təbii ki, Onun tərəfində bizə verməyə mane olan heç bir əngəl yoxdur. Bütün hiss etdiyimiz nöqsanlar isə ondan irəli gəlir ki, bu xeyiri almağa uyğun kelimimiz yoxdur, çünki kelimimiz parçalanmadan yaranmışdır.Necə ki, Nekudim aləmində baş verən kelim parçalanması nəticəsində klipot – yəni almaq naminə almaq xüsusiyyəti yaranmışdır. Ruhani aləmdəki bu “parçalanma” maddi aləmdə qabın sınmasına bənzəyir: əgər bir qab sınmışdırsa və sən ona bir içki töksən, içki çölə axar. Ruhaniyyatda da eyni ilə belədir – əgər kliyə «yalnız özü üçün almaq arzusu»ndan yaranan bir fikir daxil olarsa, onda xeyir kənara, yəni müqəddəslikdən kənara axır.

Müqəddəslik “göylər naminə” edilən hərəkət adlanır, “göylər naminə” olmayan niyyət isə Sitrə Axra adlanır və bu, müqəddəsliyin əks tərəfidir. Buna görə deyirlər ki, müqəddəslik – verməkdir, murdarlıq isə – almaq. Və bu səbəbdən, biz parçalanmadan sonra doğulduğumuz üçün, təbii olaraq arzumuz yalnız almaqdır. Buna görə də bizə ali xeyir verilə bilməz, çünki şübhəsiz ki, bu xeyir Sitrə Axra tərəfinə axacaq.

Bax, bu səbəbdəndir ki, biz Yaradanın bizim üçün hazırladığı xeyir və həzzlərdən uzağıq. Çünki O, bizə nə verirsə, bizdə qalmayacaq – yoxa çıxacaq. Necə ki, müdriklərimiz deyiblər: “Axmaq kimdir? O kəs ki, ona veriləni itirir.” Buradan aydın olur ki, insanın itirməsinin kökü ondadır ki, o, axmaqdır. Bəs niyə axmaq itirir, amma müdrikin veriləni qalır və o, bunu itirmir?

Və izah etmək lazımdır ki, “axmaq” adlanır o kəs ki, öz təbiətində qalır – yəni eqoist məhəbbətdə – və almaq arzusundan çıxmağa imkan verən hiylələrdən istifadə etmir. Halbuki almaq təbiətindən çıxmaq üçün çoxlu yollar və vasitələr mövcuddur, o, yenə də doğulduğu gündəki kimi lüt qalır – yəni başqa bir geyim olmadan. Bu başqa geyim isə “vermək arzusu” adlanır. Və məhz vermək niyyəti geyimi içində o, almalı olduğu xeyir və həzzi geyindirə bilər.

Lakin olur ki, insan vermək niyyəti ilə işləməyə başlayır və bədənə izah edir ki, işin bütün məqsədi məhz vermə xüsusiyyətini – verən kelimləri – əldə etməkdir. Amma bədənlə apardığı bütün bu mübahisələrdən sonra bədən ona belə deyir: “Sən təbiəti dəyişə bilməzsən, çünki bu təbiəti Yaradan belə yaradıb. Və yaradılmış adlanan şey – yoxdan var olmuşluq – yalnız almaq xüsusiyyətinə aiddir. Belə olan halda sən necə cəsarət edib deyə bilərsən ki, təbiəti Yaradanın yaratdığından fərqli bir hala sala bilərsən?”

Və bu haqda deyilmişdir: «Gəl gedək Firona yanına», yəni – “gəl birlikdə gedək”, çünki Mən də səninlə gedirəm ki, təbiətini dəyişək. Və Mən istəyirəm ki, sən Məndən sadəcə bunu istəyəsən – Mənə yalvarasan ki, Mən sənə təbiətini dəyişməkdə kömək edim, yəni almaq arzusunu vermək arzusuna çevirməkdə. Necə ki, müdriklərimiz deyiblər: «İnsanın şər başlanğıcı hər gün ona qalib gəlir… və əgər Yaradan ona kömək etməsəydi, o, tab gətirə bilməzdi».

Lakin bunu da başa düşmək lazımdır: nəyə görə Yaradan istəyir ki, Ondan istəsinlər? Bu, sanki ölümlü bir insana bənzəyir ki, o, ehtiram gözləyir – istəyir ki, Ondan xahiş etsinlər ki, o, kömək etdiyini bilsin. Amma bu cür şeyi Yaradan haqqında necə demək olar? Lakin bu, «Klisiz nur yoxdur» qanunu ilə izah olunur, yəni – əgər insanda xisaron yoxdursa, ona dolum vermək mümkün deyil. Çünki o vaxta qədər ki, bir insanda konkret bir şeyə ehtiyac hissi yoxdursa, əgər ona həmin şeyi versən də, o, onda heç bir dad hiss etməyəcək. Çünki o, bu şeyin dəyərini bilməyəcək və onu qorumağa çalışmayacaq – yəni onu başqalarının əlindən almağa çalışması mümkündür, çünki həmin digər insanlar bu şeyin əsl dəyərini başa düşürlər.

Və məhz bu səbəbdəndir ki, insan Yaradanın köməyini istəməlidir – çünki əgər ona yuxarıdan hansısa bir nur verilərsə, o, bu işığı qorumağı bacarsın. Yoxsa bu nur ondan kənar insanlara keçə bilər – yəni müqəddəsliyin işığının dəyərini əslində anlayanlara. Buna görə də insan Yaradanın köməyini istədikdə – və həqiqi dua məhz o zaman başlayır ki, insan görür: o, özünə yardım edə bilmir – bu zaman o, tam aydınlıqla bilir ki, çıxış yolu yoxdur, yalnız Yaradanın köməyini istəmək qalır. Əks halda, o, müqəddəslikdən ayrılmış vəziyyətdə qalacaq və eqoist məhəbbət halından çıxmaq üçün heç bir imkanı olmayacaq.

Ona görə də, Yaradan ona kömək etdikdə, insan artıq anlayır ki, bu – çox dəyərli bir sərvətdir və onu qorumaq üçün çox diqqətli olmaq lazımdır ki, xaricilər onu əlindən almasınlar.

Və bu, Ari'nin dediyi kimidir: «Və budur, şər başlanğıcın və Sitra Axranın salehləri yoldan çıxarmağa və müqəddəsliyə yapışmağa can atmasının mənası, çünki müqəddəslik olmadan onların həyatı yoxdur. Və xeyir və müqəddəslik artdıqca onların həyatı da artır. Və bundan sonra təəccüblənmə ki, niyə şər başlanğıc insanı azdırmaq istəyir. Və bunu anlayıb dərk et».

Buna görə də, insana veriləni itirməmək üçün diqqətli olmağı bacarmaq üçün, o, bundan əvvəl böyük səylər göstərməlidir. Çünki insanın səyləri nəticəsində əldə etdiyi şey, onu onu qorumağa vadar edir ki, o bunu itirməsin. Lakin səylər zamanı, insan görür ki, iş hələ tamamlanmaqdan uzaqdır və bəzən döyüş meydanından qaçır, ümidsizliyə düşür. Və o zaman ona xüsusi bir möhkəmlik lazımdır ki, Yaradanın ona kömək edəcəyinə inansın.

Və köməyin hələ gəlməməsi onunla bağlıdır ki, insan hələ lazımi səyləri – həm miqdar, həm də keyfiyyət baxımından – göstərməyib. Bu səylər, xisaronu hazırlamaq üçündür ki, dolumu ala bilsin. Necə ki deyilib: «Əgər kimsə Tövratla məşğul olub, amma şər başlanğıcdan qurtula bilməyibsə, bu ya ona görədir ki, o, Tövratla məşğul olmağa yetərincə səy və zəhmət göstərməyib, necə ki deyilmişdir: “Səy göstərməyib, amma tapdı – inanma”, ya da bəlkə onlar miqdar baxımından kifayət qədər səy toplamışdılar, amma keyfiyyət baxımından yetərli deyildilər».

Buna görə də diqqəti “Gəl Gedək Fironun yanına” prinsipində cəmləmək və insanın başına gələ biləcək ən ağır, ən pis hallarda belə inamını itirməmək, döyüş meydanından qaçmamaq, daim Yaradanın köməyinə güvənmək lazımdır — istər kiçik, istərsə də böyük köməyə ehtiyac olsun. Və əslində, kim başa düşür ki, ona Yaradanın böyük köməyi lazımdır, çünki o, digər insanlardan daha pis vəziyyətdədir – belə bir insanın duasının qəbul olunmağa daha çox haqqı var. Necə ki deyilmişdir: «Yaradan sınmış qəlbliyə yaxındır və ruhu əzilmişləri xilas edir».

Ona görə də insan deməməlidir ki, “mən Yaradanın yaxınlaşdırması üçün münasib biri deyiləm”, və baş verənlərin səbəbi onun tənbəlliyi və zəhmətdən qaçmasıdır. İnsan həmişə güc sərf etməli, özünü aşaraq getməlidir və ümidsizlik düşüncələrinin başına daxil olmasına imkan verməməlidir. Və bu, müdriklərimizin dediyi kimidir: «Hətta iti qılınc insanın boğazına dirənmiş olsa belə, o, rəhmətdən ümidini kəsməməlidir», necə ki deyilib: «Qoy O, məni öldürsün – Mən Ona ümid bəsləyirəm».

«Qılınc boğazına dirənmişdir» halı isə belə izah olunmalıdır ki, burada nəzərdə tutulur: insanın içindəki şər – yəni eqoist məhəbbət – onun boğazına dirənmiş vəziyyətdədir və onu müqəddəslikdən ayırmaq istəyir. Bu şər insana elə bir mənzərə göstərir ki, sanki bu hakimiyyətdən – eqoistliyin hökmranlığından – çıxmaq üçün heç bir yol yoxdur. Bu zaman insan deməlidir ki, o gördüyü mənzərə – doğrudur.

Lakin «o, rəhmətdən ümidini kəsməməlidir», çünki bu zaman o, inanmalıdır ki, Yaradan ona rəhmət verə bilər, yəni – «vermək xüsusiyyəti». Başqa sözlə, insan öz güc baxımından düşünəndə görür ki, doğrudur – insan özü üçün almaq hakimiyyətindən çıxa bilməz. Amma Yaradan tərəfindən – əgər Yaradan ona kömək etsə – onda heç bir şübhə yoxdur ki, O, onu azad edə bilər. Və buna görə deyilir: «Mənəm Rəbb, sizin Tanrınız, sizi Misir torpağından çıxaran – ki, Mən sizin üçün Tanrı olum».

Və biz bunu “Şma”duasını oxuyarkən deyirik – bu, ali Malxutun hökmranlığını qəbul etmək deməkdir. Çünki biz bilməliyik ki, insanı almaq hakimiyyətindən – yəni ayrılıq halından – çıxaran və onu müqəddəsliyə gətirən Yaradandır. Və o zaman bu ayə yerinə yetər: «Mən sizin üçün Tanrı olum» – və insan “İsrail xalqı” halında sayılar, “torpaq xalqı” olan cahillərin halında yox.

Və bu, müdriklərimizin dediyi kimidir: «Rəbi Yehoşua ben Levi dedi: Yaradan Adamə (Rişona) “Tikan və qanqal bitirəcək sənə” deyəndə, onun gözlərindən yaş axdı. O dedi: “Dünyanın Hakimi, mən və eşşəyim eyni yemlikdənmi yeyəcəyik?” Və Yaradan ona dedi: “Alnının tərilə çörək yeyəcəksən” – bu zaman Adam sakitləşdi».

Lakin Adam Rişonun iddiasını – yəni onun Yaradana sualını – başa düşmək lazımdır: o, nəyə görə Yaradanın əməlindən narazıdır və deyir ki, “Mən və eşşəyim eyni yemlikdənmi yeyəcəyik?” Bu, əslində, haqlı bir iddiadır. Və bunu təsdiqləyən sübut odur ki, Yaradan ona çörək yeməyi tövsiyə etdi. Əgər bu iddia haqlı olmasaydı, Yaradan onu qəbul etməzdi.

Lakin bu iddianın – «Mən və eşşəyim eyni yemlikdənmi yeyəcəyik?» – mənasını başa düşmək çətindir. Axı nədədir onun üstünlüyü? Axı müdriklərimiz deyiblər: «Müəllimlərimiz öyrədiblər ki, Adam Şənbə gününün ərəfəsində yaradıldı ki, əgər təkəbbürlənərsə, ona deyilsin: “Yaradanın yaratmağa başladığı anda səndən əvvəl həşərat – məsələn, ağcaqanad yaradılmışdır”».

Və bu deyilənlərə əsasən, əgər ağcaqanad Adamdən əvvəl yaradılıbsa, bəs onda Adamin «Mən və eşşəyim eyni yemlikdənmi yeyəcəyik?» – iddiası nəyə əsaslanır? Lakin bunu belə izah etmək lazımdır: günahdan sonra Adam “eqoist məhəbbət” xüsusiyyətinə düşdü. Bu səbəbdən o, yalnız özü üçün sevməyi anlayan bir varlığa – eşşəyə bənzədi. Və bu səbəbdən: «Gözlərindən yaş axdı və dedi: “Mən və eşşəyim eyni yemlikdənmi yeyəcəyik?”», yəni – eyni xüsusiyyətdən, məhz eqoist məhəbbətdən.

Ona görə də Yaradan ona belə bir tövsiyə verdi: «Alnının tərilə çörək yeyəcəksən», çünki “çörək” insanın qidası adlanır. Bu isə onu bildirir ki, «Alnının tərilə çörək yeyəcəksən» xüsusiyyətində səy göstərmək sayəsində – yəni “insana məxsus qidanı” əldə etmək üçün – insan “cahillik” xüsusiyyətindən çıxır və o zaman “İsrail xalqı” adlanmağa başlayır. Bu da “İsra-El” – “birbaşa Yaradan’a doğru” xüsusiyyətidir.

Əks halda, bu, Misir xüsusiyyəti kimi olur – necə ki, İsrail xalqı əsarətdə idi. Çünki Misir «eşşəyə bənzər xalq» adlanır, bu isə yalnız eqoist məhəbbəti bildirir. Və buna görə də İsrailin qurtuluşu ondan ibarət idi ki, Yaradan onları Misirdən çıxardı. Və bu, ali Malxutun hökmranlığını qəbul edərkən daxilimizdə canlandırmalı olduğumuz niyyətdir: «Mənəm Rəbb, sizin Tanrınız, sizi Misir torpağından çıxaran – ki, Mən sizin üçün Tanrı olum».Çünki məhz Yaradanın qüdrəti sayəsində “Misirdən çıxmaq” və “Mən sizin üçün Tanrı olum” halına çatmaq mümkündür.