Həqiqət və İman haqqında

Həqiqət və iman , bunlar bir-birinə zidd olan iki anlayışlardır. Axı görürük ki, Böyük Yığıncağın müdrikləri tərəfindən təyin olunmuş dualarımızda da iki zidd anlayış var. Çünki, bir tərəfdən, onlar bizim üçün dua qaydasını müəyyən ediblər. Ancaq dua yalnız o zaman mövcud olur ki, insan xisaron içində olsun. Üstəlik, müdriklərimiz demişlər: «Dua “umka de-liba” (aram. qəlbin dərinliyindən) olmalıdır», yəni Yaradana yönəltdiyimiz dua qəlbin dərinliklərindən gəlməlidir, başqa sözlə desək, xisaron bütün qəlbdə hiss olunmalıdır.

Yəni qəlbdə elə bir yer olmamalıdır ki, orada kamillik olsun, əksinə, bütün qəlb yalnız xisaronla dolu olmalıdır. Və nə qədər çox xisaron olarsa, o dua bir o qədər çox qəbul olunar və  digər dualarla müqayisədə daha üstün olar. Çünki ayə deyir: «Fəqirin duası, o gücdən düşəndə və o Yaradana ruhunu tökəndə»1. Zohar kitabında deyilir: «Yalnız üç [dua] həqiqi dua adlanır: 

1.“ Tanrı adamı Musanın duası”2 – bu elə bir duadır ki, başqa heç bir insanda yoxdur. 

2.“Davudun duası” – bu elə bir duadır ki, başqa heç bir padşahda yoxdur. 

3.“Fəqirin duası”. 

Bu üç duadan hansı daha vacibdir? Demək lazımdır ki, ən mühümü fəqirin duasıdır. Bu dua Musanın duasından və Davudun duasından və dünyanın bütün dualarından önə keçir. [Zoar] soruşur ki, niyə belədir. Və cavab verir: çünki fəqir qəlbi qırılandır. Axı deyilib: “Yaradan qəlbi qırılmışlara yaxındır”3. Və fəqir həmişə Yaradanla mübahisə edir, Yaradan isə onun sözlərini eşidir və dinləyir»4. 

 Beləliklə, Zoharın yuxarıda gətirilmiş sözlərinə əsasən, əsas dua məhz insan qəlbi qırıldığı və ruhunu canlandırmağa heç nəyi qalmadığı zaman yaranır. O zaman buna “qəlbin dərinliklərindən gələn dua” deyilir. Və bu, dünyadakı bütün duaların ən vacib olanıdır, çünki onun elə bir üstünlüyü yoxdur ki, desin: «Mən yoldaşım kimi deyiləm, çünki məndə olan ləyaqət yoldaşımda yoxdur». Deməli, o, tamamilə – 'xisaron'larla doludur. O zaman həqiqi duanı qəlbin dərinliklərindən qaldırmaq imkanı yaranır. Başqa sözlə desək, xisaron nə qədər çox olarsa, dua bir o qədər vacib olur.

Və dualarla bağlı bizə təyin olunmuş qaydaya qarşı olaraq, onlar bizim üçün tərif və sükür qaydasını da müəyyən ediblər. Bu isə dua və təvəqqenin mövcud olduğu dua qaydası ilə ziddiyyət təşkil edir. Axı dünyada qəbul olunmuş qaydaya görə, əgər kimsə başqasına yaxşılıq edirsə, o insan ona minnətdarlıq bildirir. Lakin minnətdarlığın dərəcəsi həmişə edilən yaxşılığın ölçüsü ilə müəyyən olunur. Beləcə, o, yaxşılıq edəni minnətdarlıqla təltif edir.

Məsələn, əgər biri digərinə dolanışığının yarısını təmin etməkdə kömək edibsə, yəni onun sayəsində o, evini dolandırmaq üçün lazım olan təminatın yalnız yarısını əldə edibsə, o halda ona göstərdiyi minnətdarlıq hələ tam kamilliyə çatmamış olur. Lakin əgər o, başqasına tam təminat vermək üçün çalışıbsa və hətta onun dolanışığı artıq ehtiyaclarını aşaraq bolluq içindədirsə, yəni elə bir ehtiyacı yoxdur ki, həmin şəxs onu təmin etsin , o zaman şübhə yoxdur ki, belə bir insanı tam qəlbi və ruhu ilə minnətdarlıqla xatırlayacaq və onu tərifləyəcəkdir.

Buna əsasən, belə nəticə çıxır ki, insan Yaradanı təriflədikdə və Ona tam qəlbi və ruhu ilə şükr etmək istədikdə, mütləq görməlidir ki, Yaradan ona bütün arzularının dolmasını bəxş etmişdir və onun heç bir çatışmazlığı yoxdur, çünki əks halda onun minnətdarlığı tam ola bilməz.

Bu halda insan çalışmalıdır ki, onun heç bir çatışmazlığı olmamasını və Yaradanın onun bütün istəklərini doldurmuş olduğunu görsün  , belə ki, onda bir dənə də olsun xisaron qalmamışdır. Yalnız o zaman o, Yaradanı tam minnətdarlıqla yad edə bilər və məhz bu – bizim üçün dua mətnində müəyyən olunmuş mədh və sükürlərdır.

Bu halda dua və təvəqqelərlə yanaşı, tərənnüm və mədh – yuxarıda deyildiyi kimi, bir-birinə zidd olan iki anlayışdır. Çünki dua və təvəqqe zamanı, əgər insanda heç bir kamillik yoxdursa və o, tamamilə çatışmazlıqlarla doludursa, o zaman onun duası kamilliyə çatır. Eyni zamanda, tərənnümdə və mədhdə də bunun əksi baş verir. Yəni əgər onda elə bir yer qalmayıbsa ki, o, kamilliklə dolu olmasın, yalnız o zaman o, həqiqi minnətdarlığa gələ bilər.

Burada anlamaq lazımdır ki, nəyə görə onlar bizim üçün məhz bu iki zidd anlayışı müəyyən etdilər, hansı məqsədlə və belə bir qayda bizə nə qazandırır? Həmçinin başa düşmək lazımdır ki, insan necə bu iki zidd anlayışı yerinə yetirə bilər, çünki biri digərinə tamamilə ziddir.

Böyük Ari deyir: «Qadında “qapılar” xüsusiyyəti olmalıdır ki, onları bağlayıb bətnindəki dölü saxlasın ki, döl tam formalaşmasını başa vurana qədər bayıra çıxmasın. Həmçinin o, dölün formasını yaradan gücə malik olmalıdır»5.

Və [Baal HaSulam] orada [“Or Pnimi”də] bunun səbəbini izah edir: «Maddi dünyada olduğu kimi, əgər ana bətnində hər hansı bir nasazlıq varsa, ana dölü itirir. Yəni, əgər döl ana bətnindən çıxırsa və formalaşmasının “ibur” – mərhələsində tam başa çatmasını bitirməmişdirsə, belə doğuş “doğuş” adlanmır, çünki dünyada yaranış baş verə bilməz. Bu isə “düşük” adlanır, yəni o, doğulmayıb, sadəcə ananın bətnindən düşüb və yaşaya bilmir».

Eyni ilə ruhaniyyətda da – ibur (mayalanma) mərhələsində iki tərkib hissə mövcuddur.

1.Dölün forması, yəni katnut (kiçiklik) səviyyəsi onun həqiqi formasını təşkil edir. Lakin o, yalnız katnut mərhələsində olduğuna görə, bu, nöqsan kimi qəbul edilir. Və müqəddəslikdə nöqsan olduğu yerdə klipot (qəliblər, örtüklər) yapışmaq imkanı əldə edir. O halda klipot ruhani dölü düşüyə çevirmək, yəni onun yaranışının tamamlanmasına qədər ibur vəziyyətindən çıxmasına səbəb ola bilər. Buna görə də onu qoruyacaq bir şey olmalıdır, yəni ona kamillik vəziyyəti – gadlut verilməlidir.

2.Lakin anlamaq lazımdır ki, necə olur ki, dölə gadlut verilə bilər, halbuki o, hələ katnut-u belə tam qəbul edə bilmir, çünki onda hələ vermək naminə almaq üçün uyğun kli yoxdur. Bu barədə isə orada izah edilir, necə ki, müdriklərimiz demişlər: «Bətnindəki döl anasının yediyini yeyir»7.

Həmçinin deyilmişdir: «döl anasının buduna bənzəyir»8, yəni döl anasının budu kimi olduğu üçün onun müstəqil adı yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, döl yalnız anasının aldığı şeyləri qəbul edə bilir. Buna görə də, dölnin hələ gadlut qəbul edə biləcək öz kli-si olmasa da, yuxarıdakının, yəni anasının kli-sində o, qəbul edə bilir. Çünki o, tamamilə ananın qarşısında ləğv olur və onun heç bir müstəqil hakimiyyəti yoxdur. Buna görə də bu vəziyyət “ibur” (mayalanma) adlanır, çünki o, yuxarı qarşısında tamamilə ləğv olunur.

Və o zaman, gadlut qəbul etdikdə, nəticədə kamilliyə çatır. Beləliklə, klipotun ona yapışmaq imkanı qalmır. Buna görə də bu, “saxlayan qüvvə” adlanır. Bu da qoruyucu vasitədir, hansı ki, ruhani dölnin düşməsinə imkan vermir, eynilə maddi dünyada olduğu kimi, ana bətnindəki dölnin düşük olmasına yol verilmədiyi kimi. Çünki maddi dünyada ana öz dölünü qorumağa borcludur ki, orada heç bir nasazlıq olmasın, ruhaniyyətdə də da eyni vəziyyət mövcuddur.

Bütün yuxarıda deyilənlərdən belə çıxır ki, insanın işində iki vəziyyəti ayırd etmək lazımdır.

1.Həqiqi vəziyyət, yəni onun katnut halı. Çünki o, nə düşünürsə və nə edirsə, bütün bunlar katnut-dur. Axı katnutu hiss etməyə başlaması, onun həqiqət yoluna getmək istəməsi anından irəli gəlir, bu isə vermək naminə işləməkdir. O zaman o, öz kiçikliyini – katnutunu görməyə başlayır: vermək anlayışından nə qədər uzaq olduğunu və vermək naminə hər hansı bir hərəkəti yerinə yetirə bilmədiyini dərk edir. Və bu, “həqiqət” xüsusiyyəti adlanır, yəni onun həqiqi vəziyyəti, hansı ki, o, hazırda içindədir.

Və o zaman,  bu katnut olduğu üçün, Sitra Axra ona yapışa bilər və o, dəhşətli olsa da, ümidsizliyə düşə bilər. Belə çıxır ki, onun işə daxil olması – “ibur” (mayalanma) vəziyyəti adlanır və o, düşüyə çevrilə bilər. Yəni maddi döl kimi, o da öz mərtəbəsindən düşə bilər, anasının bətnindən düşən və sağ qala bilməyən döl kimi. Ruhaniyyətdə də eynilə bu baş verir – o, öz mərtəbəsindən düşür və yenidən ibura ehtiyac duyur. Yəni o, sanki heç vaxt Yaradan üçün işləməmiş kimi, işinə yenidən başlamalı olur.

Buna görə də dölün düşməsinə mane olacaq bir güc olmalıdır. Yəni o, kamillik vəziyyətində qalmalıdır. Yəni öz işində heç bir çatışmazlıq hiss etməməlidir, çünki o, indi Yaradanın yaxınlığında, tam Onunla qovuşma vəziyyətindədir və heç kim ona deyə bilməz:

«Axı görürsən ki, sənin Yaradan yolundakı işində heç bir irəliləyiş yoxdur. Deməli, sən boşuna çalışırsan və müqəddəsliyə xidmət etməyə layiq deyilsən. Buna görə də, cəmiyyətin hamısı kimi hərəkət etməlisən. Nə üçün dünyaları sarsıdır və cəmiyyətin ümumi səviyyəsindən yüksək bir dərəcədə olmaq istəyirsən? Axı cəmiyyətin ümumi işindən razılıq hiss etmirsən! Səni buna vadar edən də məhz bu idi – sənə düşündün ki, cəmiyyətin işindən çıxmaq və həqiqətə daha yaxın olmaq lazımdır. Doğrudur, bu həqiqətdir, amma sən görürsən ki, həqiqət yoluna getmək istəsən də, buna qadir deyilsən – ya qabiliyyətinin çatışmazlığından, ya da təbiətini dəf etməyə gücün olmadığı üçün, çünki sən eqoist sevgi içində doğulmusan. Buna görə də, bütün bu işdən əl çək və digər insanlar kimi alçaqlıq içində otur, qəlbini yüksəltmə, qardaşlarından üstün olmağa çalışma! Və sənin üçün bu yoldan ayrılmaq daha doğrudur».

Buna görə də, belə düşüncələrə düşməmək üçün ona maneə törədən bir güc lazımdır. Yəni bilikdən yuxarı inanmalıdır ki, onun həqiqət yolu ilə bağlılığı çox böyük və vacib bir şeydir. O, həqiqət yoluna toxunduğunun nə qədər mühüm olduğunu qiymətləndirə bilmir. Çünki bu elə Yaradanın nurunun orada yer alacağı kli-nin özüdür.

Lakin bu, Yuxarının kli-sindədir. Yəni Yaradan  insanın nə zaman Yaradanla birləşmə hiss etməli olduğunu bilir. Halbuki o, öz kelimində hiss edir ki, əksinə, indi, bütün cəmiyyətin yolu ilə getdiyi zamanla müqayisədə daha aşağı vəziyyətdədir. Axı o zaman o, hiss edirdi ki, hər gün daim xeyirxah əməllər, Tövrat və ehkamlar əlavə edir. Amma indi isə – bu andan etibarən   fərdi yolla – "prat" (fərdi yol) ilə getməyə başlayaraq, yəni niyyəti daim izləyir,  vermək naminə hərəkətlər edə bilir və  eqoist sevgidən imtina edə bilir – bu, artıq tamamilə fərqli bir vəziyyətdir.

Və o zaman, adətən, həqiqətə nə qədər yaxınlaşdığını görməyə başlayır. Və bu zaman həqiqəti daha aydın görür – yəni özünə olan sevgidən çıxa bilmədiyini dərk edir. Bununla belə, yuxarıdakının kelimində, yəni bilikdən yuxarı, o, özünü yüksəldə və deyə bilər:

«Mənim üçün nə fərqi var, mən Yaradana hansı yolla bəxş edirəm? Axı mən istəyirəm ki, Yaradan məni Özünə yaxınlaşdırsın. Və Yaradan, şübhəsiz ki, bilir, mənim Onun tərəfindən yaxınlaşdırılma vaxtım nə zaman gələcək. O vaxta qədər isə mən inanıram ki, Yaradan, şübhəsiz ki, mənim üçün nə yaxşıdırsa, onu bilir. Buna görə də O, mənə bu hissləri yaşadır».

Amma niyə Yaradan məni bu yolla aparmaq istəyir? Yəni mən qətiyyətlə inanmalıyam ki, O, mənimlə “yaxşı və xeyirxah” kimi davranır. Və əgər mən buna inanıramsa, O, mənə, məndə nə qədər sevinc var, mən Onu nə qədər şükr edərək ucalda bilirəm və Onun adını nə qədər vəsf edə bilirəm barədə bir işarə verəcək.

Şübhəsiz  deməliyik ki, bu, bizim xeyrimizədir, çünki məhz iman yolu vasitəsilə biz məqsədə – “vermək naminə almağa” çata bilərik. Əks halda, şübhə yoxdur ki, Yaradan bizi iman yolu ilə deyil, bilik yolu ilə idarə edərdi.

Və buradan bizim əvvəlki sualımızın cavabını başa düşə bilərsən: niyə biri digərini inkar edən iki hal lazımdır?

Yəni bir tərəfdən biz həqiqət yolu ilə getməliyik, yəni öz vəziyyətimizi olduğu kimi hiss etməliyik – özünü sevməkdən nə qədər uzaqlaşdığımızı və yaxınımızı sevməyə nə qədər yaxınlaşdığımızı dərk etməliyik. Və dünyada “Onun adı ucalıb və müqəddəsləşsin” prinsipinin yetərincə həyata keçmədiyini görərkən böyük bir xisaron hiss etməliyik. Hətta bu hal bizi nə qədər narahat edir, nə qədər təəssüf hiss edirik və Yaradanın bizdən uzaq olduğunu görmək bizə nə qədər ağrı verir – bu, həqiqət adlanır, yəni bizim kelimlərdə hiss etdiyimiz vəziyyət. Başqa sözlə, öz hissimizə uyğun olaraq qəbul etdiyimiz həqiqət budur.

Lakin bizə həmçinin iman yolu verilib, bu isə bilikdən yuxarıdır – yəni öz hiss və biliklərimizlə hesablaşmadan  belə deyirik: «Onların gözləri var, lakin görmürlər, qulaqları var, lakin eşitmirlər».

İnanmaq lazımdır ki, şübhəsiz ki, Yaradan hökmrandır. Və O, mənim üçün nəyin yaxşı, nəyin pis olduğunu bilir. Buna görə də O, mənim vəziyyətimi məhz mənim hiss etdiyim kimi hiss etməyimi istəyir. Lakin mənim üçün özümü necə hiss etməyim mühüm deyil, çünki mən yalnız vermək naminə işləmək istəyirəm.

Bu halda əsas olan odur ki, mən Göylər naminə işləməliyəm. Və baxmayaraq ki, öz işimdə heç bir kamillik hiss etmirəm, lakin ali kelimdə, yuxarıda deyildiyi kimi, yəni ali tərəfindən, mən tamamilə kamiləm, çünki deyildiyi kimi: «Heç bir səfil Ondan rədd edilməyəcək». Buna görə də öz işimdən razıyam –çünki hətta ən aşağı dərəcədə olsa da, mənə Padşaha xidmət etmək şərəfi verilmişdir. Bu da mənim üçün böyük bir şərəf sayılacaq, çünki Yaradan mənə heç olmasa bir şeydə Özünə yaxınlaşmağa imkan vermişdir.

Və bu bizə iki məqamı bəxş edir.

1.Həqiqət baxımından. İnsan öz həqiqi vəziyyətini görəndə, onun dua etməyə yeri olur. Və o zaman onun xisaronu  olur və deməli Yaradanın onun xisaronunu doldurması üçün dua edə bilər və beləliklə müqəddəslik pillələri ilə yüksələ bilər.

2.Həqiqət yolu, yəni kamillik halı, bu haldan o, Yaradanı vəsf edərək Ona minnətdarlıq edə bilər. Və o zaman o, sevinc içində ola bilər.