Bir qarışın aşkar edilməsi və iki qarışın gizlədilməsi
Böyük və məşhur müdriklərin adəti belədir: dərin bir şeyi açıqlamaq istədikləri yerdə çıxışlarına *“Budur, mən bir qarış açır və iki qarış gizlədirəm”* sözləri ilə başlayırlar.
Bizim sələflərimiz artıq sözlərdən çox çəkinirdilər. Müdriklərin dediyi kimi: *“Söz – bir gümüşlükdür, sükut isə iki”*. Bu o deməkdir ki, əgər dilinin ucunda dəyərli, bir gümüşlük qiymətində bir söz varsa, bil ki, susmaq və onu deməmək iki gümüşlük dəyərindədir.
Burada məqsəd mənasız və faydasız sözləri yığanlardır ki, bunların heç bir mahiyyəti və faydası yoxdur. Onlar yalnız ifadələri bəzəmək və oxucunun gözündə gözəlləşdirmək üçün istifadə edilir. Sələflərimizin fikrincə, bu tamamilə qadağan edilmişdi, necə ki, onların əsərlərini oxuyanlara yaxşı məlumdur və mən bunu növbəti nəşrlərdə sübut edəcəyəm. Buna görə də, biz bu söz birləşmələrinə diqqətlə yanaşmalı və onların niyə dillərində belə məşhur olduğunu anlamalıyıq.
Və məsələ burasındadır ki, Tövratın sirləri **üç hissəyə bölünür** və hər bir hissənin gizlədilməsinin xüsusi səbəbi var. Onlar adlanır:
1. Zəruri deyil
2. Mümkün deyil
3. Yaradanın sirri – Ondan qorxanlar üçündür
Və bu elmdə bu üç hissədən çıxış etmədən araşdırılmalı olmayan hətta ən kiçik bir element belə yoxdur. Mən onların hamısını ardıcıllıqla izah edəcəyəm.
1. Zəruri deyil
Bu o deməkdir ki, onların açıqlanmasından heç kim üçün bir fayda olmayacaq. Və əlbəttə ki, bunun xüsusi bir zərəri də yoxdur. Burada məqsəd yalnız niyyətlərin təmizliyidir – yəni “burada nə var ki?” sözləri ilə ifadə olunan hərəkətlərdən qorunmaqdır. Yəni: “Burada nə var ki? Mən bunu etdim, axı heç bir zərər yoxdur.”
Bilməlisən ki, “Burada nə var ki?” müdriklərin gözündə mövcud olan ən qorxunc dağıdıcı qüvvələrdən biridir. Çünki dünyanın bütün dağıdıcıları – həm olmuşlar, həm də olacaq olanlar – məhz “burada nə var ki?” növünə aid insanlardan yaranır. Yəni onlar ehtiyac olmayan şeylərlə məşğul olur və başqalarını da ehtiyac olmayan şeylərlə məşğul olmağa sövq edirlər.
Buna görə də heç bir tələbəni qəbul etməzdən əvvəl ondan tam əmin olmaq lazım idi: öz işlərində diqqətli olacaq ki, zəruri olmayan bir şeyi açıqlamasın.
2.Mümkün deyil.
Bu o deməkdir ki, dil onların üzərində hakim deyil ki, onların xüsusiyyətlərini hər hansı şəkildə ifadə etmək mümkün olsun – çünki onlar o qədər incə və ruhani təbiətlidirlər. Buna görə də onları hansısa sözlərə bürümək cəhdi ən yaxşı halda oxucuları çaşdıra bilər və onları yanlış yola çıxarar ki, bu da dözülməz dərəcədə böyük bir günah hesab olunur.
Buna görə də, bu kimi məsələlərdən nəyisə açıqlamaq üçün yuxarıdan icazə tələb olunur ki, bu da bu elmin gizlədilməsinin ikinci hissəsidir. Lakin bu icazənin nə olduğu da aydınlaşdırılmağa ehtiyac duyur.
Yuxarıdan icazə
Bu məsələ Ari-nin «Raşbinin Söz Qapıları» kitabında aydınlaşdırılır. Orada deyilir: “Bilməlisən ki, saleh insanların ruhları arasında daxili nura aid olanlar var və xarici nura aid olanlar var. (Bu izahı mənim «Panim Meirot» kitabımda, xarici nurlar qapısında, 48-ci bənddə tapmaq olar). Xarici nura aid olanların Tövratın sirlərini və sirli məsələlərini böyük örtük və gizliliklə açıqlamaq gücü var ki, bunu yalnız dərk etməyə layiq olanlar başa düşsün.
Rabi Şimon bar Yoxayın (onun ruhu sülh içində olsun) ruhu xarici nura aid idi. Buna görə də o, bu məsələləri açmaq və onları elə izah etmək gücünə malik idi ki, onları hər kəs üçün açıqlasa belə, yalnız dərk etməyə layiq olanlar anlaya bilər. Buna görə ona «Zohar» kitabını yazmaq üçün icazə verildi. Lakin ondan əvvəlki müəllimlərinə və erkən kabalistlərə, baxmayaraq ki, onların bu elmdə biliyi ondan daha böyük idi, belə bir kitab yazmağa icazə verilməmişdi. Səbəb isə odur ki, onların bu məsələləri onun kimi örtükdə izah etmək gücləri yox idi.
Buna görə də deyilib: “Yoxayın oğlu yollarını qorumağı bacarırdı.” Buradan Raşbinin yazdığı «Zohar» kitabının nə qədər gizli olduğunu anlaya bilərsən, belə ki, hər bir ağıl onun sözlərini dərk etməyə qadir deyil.
Onun [Ari-nin] sözlərinin qısa məzmunu belədir: həqiqət elmini izah etmək qabiliyyəti müdrik kabalistin böyüklüyündən və ya kiçikliyindən asılı deyil, əksinə, bunun üçün təyin olunmuş ruhun işıq saçması ilə bağlıdır. Və bu ruhani işıq yuxarıdan “icazə”nin verilməsi deməkdir ki, bu da ali hikməti açıqlamağa imkan yaradır.
Buradan aydın olur ki, bu icazəyə layiq görülməyən şəxs bu elmdə açıqlamalar edə bilməz, çünki o, bu incə məsələləri düzgün sözlərlə ifadə etməyə qadir deyil və bu, oxucuları çaşdıraraq yanlışlığa apara bilər. Buna görə də, Raşbinin «Zohar» kitabına qədər həqiqət elminə dair tam kitab yoxdur, çünki ondan əvvəlki kitablar bu elmdə “açıqlama” deyil, yalnız “işarələr” hesab olunur. Üstəlik, onlar səbəb-nəticə ardıcıllığına uyğun getmir, necə ki, “biliyə sahib olanlara” məlumdur.
Burada Ari-nin sözlərinin izahı başa çatır.
Buna əlavə olaraq, mənim kabalistlərdən və kitablardan aldığım məlumata görə, Raşbi və onun şagirdlərindən, “Zohar” kitabını yazanlardan Ari-nin dövrünə qədər, bu kitabın və İslahların sözlərini Ariyə qədər başa düşən bir müəllif olmamışdır. Ondan əvvəl yazılmış bütün əsərlər yalnız “işarə ilə danışanlar” səviyyəsinə aiddir. Buraya Ramaqın bütün kitabları da daxildir, ümumilikdə və bütövlükdə.
Ari haqqında da eyni sözləri demək lazımdır ki, o, Raşbi haqqında demişdi – yəni Ari-dən əvvəlkilərə hikmətin açıqlamalarını aşkar etmək üçün yuxarıdan icazə verilməmişdi, lakin Ari-yə bu icazə verilmişdi. Buna görə burada kim daha böyük, kim daha kiçikdir məsələsini araşdırmaq lazım deyil. Çünki mümkündür ki, Ari-dən əvvəlkilərin səviyyəsi onun səviyyəsindən ölçüyəgəlməz dərəcədə yüksək idi, lakin onlara bu icazə verilməmişdi. Buna görə də, onlar bu elmin mahiyyəti ilə bağlı açıqlamalar yazmaqdan çəkinmiş və yalnız bir-biri ilə əlaqəsi olmayan qısa işarələrlə kifayətlənmişdilər.
Bu səbəbdən, Ari-nin kitabları dünyaya açıldıqdan sonra, kabala elmini öyrənənlərin hamısı Ramaqın kitablarını və Ari-dən əvvəlki erkən kabalistlərin və qanonların əsərlərini öyrənməyi dayandırdılar. Bu, bu elmi öyrənənlərə məlumdur. Onlar bütün ruhani həyatlarını yalnız və yalnız Ari-nin əsərləri ilə bağladılar.
Buna görə də, bu elmdə açıqlamaları ilə mövcud olmağa layiq olan əsas əsərlər Zohar və İslahlar kitabıdır, onlardan sonra isə Ari-nin kitablarıdır.
3.Yaradanın sirri-Ondan qorxanlar üçün
Bu o deməkdir ki, Tövratın sirləri yalnız Yaradanın adından qorxanlara və Onun şərəfini bütün ruhu və varlığı ilə uca tutanlara açıqlanır. Belə ki, onların qələmindən çıxan heç bir şey Yaradana qarşı ən kiçik bir hörmətsizlik belə ehtiva etməsin.
Bu, bu elmin gizlədilməsinin üçüncü və ən ciddi hissəsidir. Çünki bir çox yoldan çıxanlar belə açıqlamalar nəticəsində ortaya çıxmışdır. Məhz onların içindən amuletlər və andlar yaradanlar, praktik kabala ilə məşğul olanlar, hiyləgərliklə ruhları ovlayanlar və məqsədsiz mistiklər çıxıblar. Onlar bu elmdən düşmüş, layiq olmayan şagirdlərin təsiri altında qalaraq şəxsi maddi mənfəət əldə etmək üçün istifadə etmişlər. Və dünya bu səbəblərdən çox əziyyət çəkmiş və bu günə qədər əziyyət çəkməkdədir.
Bilməlisən ki, gizlədilmənin mahiyyəti və kökü əvvəlcədən yalnız bu hissə ilə şərtlənmişdir.
Buna görə də müdriklər şagirdləri yoxlamaq üçün əlavə ciddi tədbirlər qəbul etdilər. Necə ki, müdriklər deyiblər: “Əsas təlimlər yalnız məhkəmə rəhbərinə ötürülür... və bu, qəlbi içində titrəyən şəxsdir.” Həmçinin: “Yaradılış işləri (Maase Bereşit) iki nəfərlə öyrənilmir, və ərşin quruluşu (Maase Merkava) isə tək başına öyrənilir.” Bu kimi çoxlu sözlər tapa bilərsən və bütün bu qorxu yuxarıda izah edilənlərə bağlıdır.
Buna görə də bu elmə layiq görülən seçilmişlər azdır. Hətta yeddi yoxlama və araşdırma mərhələlərindən tam keçənlər belə, ciddi və dəhşətli bir and içməlidirlər ki, yuxarıda qeyd olunan üç hissədən heç birini açıqlamasınlar. (Bu barədə r. Moşe Botarelin «Sefer Yetsira» kitabına ön sözündə bax.)
Və mənim sözlərimi yanlış başa düşmə: Mən burada bu elmin gizlədilməsi məsələsində üç hissəni müəyyən etdiyim zaman, həqiqət elminin özü də üç hissəyə bölünür demək istəməmişəm. Mənim demək istədiyim odur ki, bu elmin bütün məkanında hər bir element bu üç hissəyə bölünür. Çünki bu elmdə kiçik bir söz belə yoxdur ki, ondan bu üç hissə törəməsin. Bunlar sadəcə üç açıqlama üsuludur ki, onlar həmişə bu elmdə mövcuddur. Bunu anla.
Burada belə bir sual ortaya çıxa bilər: əgər bu elmin gizlədilməsi həqiqətən bu dərəcəyə çatıbsa, o zaman nə üçün bu mövzuda minlərlə əsər yazılmışdır?
Cavab budur ki, iki ilk hissə ilə sonuncu üçüncü hissə arasında fərq var. Çünki əsas ağırlıq mərkəzi yalnız yuxarıda qeyd edilən üçüncü hissəyə düşür. Bunun səbəbi də daha əvvəl izah edilmişdir.
Lakin ilk iki hissə daim qadağa altında deyil. Çünki “zəruri olmayan” hissədən müəyyən bir şey bəzən dəyişir və hansısa bir səbəbə görə zəruri olan kateqoriyasına keçir. Eləcə də “mümkün olmayan” hissədən bəzən “mümkün” kateqoriyası yaranır. Bu isə iki səbəbə görə baş verir:
1. Nəsil inkişafının nəticəsi olaraq,
2. Yaxud da yuxarıdan icazənin verilməsi sayəsində, necə ki, bu, Raşbi və Ari ilə, eləcə də qismən onların sələfləri ilə baş vermişdir.
Məhz bu səbəblərə görə həqiqət elminə dair həqiqi kitablar yazılır və açıqlanır.
Müdriklərin “Mən bir qarış açıram və iki qarış gizlədirəm” ifadəsində məhz bunu nəzərdə tutduqları aydındır. Yəni onların məqsədi o idi ki, öz sələflərinin təsəvvür edə bilmədiyi yeni bir şeyi açıqlamaq onlara nəsib olmuşdur. Buna görə də o göstərir ki, yalnız bir qarışı, yəni gizlədilmənin üç hissəsindən yalnız birini orada açıqlayır. İki hissə isə gizli qalır. Bu isə göstərir ki, bu açıqlamanın baş verməsi müəyyən bir səbəbdən irəli gəlmişdir: ya “zəruri olmayan” hissə “zəruri olan” forması almışdır, ya da ona yuxarıdan icazə verilmişdir, necə ki, mən bunu əvvəl izah etmişdim. Bu, “Mən bir qarış açıram” ifadəsində ifadə olunur.
Bu il ərzində nəşr etməyi planlaşdırdığım bu buraxılışların oxucuları biləcəklər ki, onların hamısı yeni bir söz kimi təqdim olunur. Çünki onların məzmunu tam təmiz və həqiqətə dəqiq uyğun olan şəkildə məndən əvvəlki heç bir kitabda açıqlanmamışdır. Mən bunu üzdən-üzə öz mərhum müəllimimdən almışam ki, o da bu izni almışdı. Yəni o da bunu öz müəllimlərindən üzdən-üzə almışdır və s.
Baxmayaraq ki, mən bunu yuxarıda qeyd edildiyi kimi bütün gizlilik və qorunma şərtlərinə əməl edərək almışam, ancaq mənim “Vaxtdır hərəkət etmək” məqaləmdə təsvir etdiyim zərurətdən çıxış edərək, “zəruri olmayan” hissə dəyişmiş və “zəruri olan” kateqoriyasına keçmişdir. Buna görə də mən bu qarışı açmışam, tam icazə ilə, necə ki, bunu yuxarıda izah etmişdim. Ancaq iki qarışı gizli saxlayacağam, necə ki, bu, mənə tapşırılmışdır.