40.Müəllimə olan iman nə dərəcədə olmalıdır
1943-cü ildə eşidilib

Məlumdur ki, sağ yol və sol yol mövcuddur. Sağ 'yamin' "sağa meyl etmək" 'eymin' sözündən yaranır. Çünki "O, Yaradana iman etdi" ifadəsi haqqında Targum deyir: "ve-eymin" (aram. "iman etdi"). Müəllim şagirdə sağ yolla getməyi dedikdə – adətən sağ xətt kamillik, sol xətt isə qeyri-kamillik adlanır, çünki orada islahatlar çatışmır – şagird müəllimin sözlərinə inanmalıdır: onun sağ yol ilə getməyi deməsi kamillik yolunu ifadə edir.

Bəs şagirdin əməl etməli olduğu kamillik nədir? Bu, insanın özünü elə təsəvvür etməsidir ki, o artıq Yaradanın mükəmməl imanına nail olub və o artıq orqanlarında hiss edir ki, Yaradan bütün dünyanı "yaxşı və xeyirxah" xüsusiyyəti ilə idarə edir. Yəni bütün dünyanın yalnız Yaradandan xeyir aldığını hiss edir.

Bununla belə, insan özünə baxdıqda görür ki, o, çılpaq və yoxsuldur. Həmçinin, dünyaya baxdıqda görür ki, bütün dünya əzab çəkir və hər kəs öz səviyyəsinə uyğun olaraq əziyyətlər yaşayır. Bunun haqqında deyilməlidir: "Onların gözləri var, amma görmürlər." Burada "onlar" ifadəsi insan çoxluğun hakimiyyətində olduğu müddətə işarə edir və çoxluğun hakimiyyətində olduğu zaman həqiqəti görə bilmirlər.

Bəs çoxluğun hakimiyyəti nədir? Bu, insanın iki istəyinin olması deməkdir. Baxmayaraq ki, o, bütün dünyanın Yaradanın olduğunu qəbul edir, insan özü üçün də bir şeylərə sahib olduğunu düşünür. Halbuki əslində, insan öz hakimiyyətini Yaradanın hakimiyyətinə təslim etməlidir və deməlidir ki, insan özü üçün yaşamaq istəmir, və yalnız Yaradanı məmnun etmək üçün mövcud olmaq istəyir.

Belə çıxır ki, insan bununla öz hakimiyyətini hər şeydə ləğv edir. Və o zaman insan Birin, yəni Yaradanın hakimiyyəti altına keçir. Yalnız bundan sonra o, həqiqəti görə bilər – necə ki, Yaradan dünyanı "yaxşı və xeyirxah" xüsusiyyəti ilə idarə edir. Lakin insan çoxluğun hakimiyyətində olduğu müddətcə, yəni onda hələ də iki arzu mövcuddur – həm ağıl səviyyəsində, həm də ürək səviyyəsində – o, həqiqəti görməyə qadir deyil. Amma o, biliyin fövqündə getməli və deməlidir: "onların gözləri var, lakin həqiqəti görmürlər."

Deyilənlərdən çıxır ki, insan özünə baxıb bilmək istəyəndə, o, hazırda enişdədir, yoxsa yüksəlişdə, bunu da bilə bilmir.

Başqa sözlə, insan düşünür ki, o, eniş vəziyyətindədir. Bu da doğru olmaya bilər. Çünki ola bilsin ki, o, hazırda yüksəliş vəziyyətindədir, yəni öz həqiqi vəziyyətini – müqəddəs işdən nə qədər uzaq olduğunu – görür. Belə çıxır ki, indi o, həqiqətə yaxınlaşıb. Yaxud əksinə, ola bilər ki, o, indi özünü yüksəlişdə hiss edir, amma əslində o, hazırda özünü təmin etmə hakimiyyəti altındadır ki, bu da "eniş" adlanır.

Yalnız artıq Birin hakimiyyəti altında olan kəs həqiqəti ayırd edə və dərk edə bilər. Buna görə də insan öz müəlliminin fikrinə güvənməli və müəlliminin ona dediklərinə inanmalıdır. Başqa sözlə, o, müəlliminin dediyi kimi hərəkət etməlidir.

Və baxmayaraq ki, o, çoxlu məntiqi düşüncələr görür və müəllimin fikri ilə uyğun gəlməyən çoxlu nəzəriyyələrə rast gəlir, yenə də müəlliminin fikrinə güvənməli və deməlidir ki, o başa düşdüyünə və digər kitablarda yazılanlara, müəllimin fikri ilə uyğun gəlməyənlərə gəldikdə, bunların həqiqətini hələ görə bilmir. Çünki məlumdur ki, insan hələ layiq olmadığı müddətdə, öyrəndiyi onun üçün ölümcül zəhərə çevrilir.

Niyə deyilir: “Layiq olmadısa, onun öyrəndiyi ölümcül zəhərə çevrilir”? Bu, onun öyrəndiyi və ya eşitdiyi bütün təlimlərin ona heç bir fayda gətirməməsi ilə bağlıdır ki, o, həyat vəziyyətinə – yəni Həyat Mənbəyi ilə vəhdətə layiq ola bilsin. Əksinə, bunun tam tərsi baş verir.

Başqa sözlə, o, hər dəfə vəhdətdən daha çox uzaqlaşır, çünki etdiyi hər şeyi yalnız bədəninin ehtiyacları üçün edir ki, bu da özü üçün almaq adlanır. Bu isə ayrılıq xüsusiyyətidir, yəni öz əməlləri səbəbindən o, Həyat Mənbəyindən daha çox ayrılır. Bu, şübhəsiz, ölümcül zəhər adlanır, çünki bu ona həyat deyil, ölüm gətirir. Başqa sözlə, hər dəfə o, bəxşetmə xüsusiyyətindən daha çox uzaqlaşır, bu isə Yaradanla “necə ki, O mərhəmətlidir, sən də mərhəmətli ol” deyə adlanan forma oxşarlığıdır.

Bundan əlavə, bilmək lazımdır ki, insan sağ xətlə işlədiyi zaman bu, ali bəxşişi cəlb etmək üçün uyğun bir zamandır, çünki “Mübarək, Mübarəklə birləşir”. Başqa sözlə, insan kamillik vəziyyətində olduğu zaman, bu, “mübarək” adlanır və bu mənada onun hazırda forma oxşarlığı mövcuddur. Çünki kamilliyin əlaməti insanın sevinc içində olmasıdır. Əks halda, kamillik yoxdur. Bu, müdriklərimizin dediyi kimi: “Şxina yalnız ehkamın sevincindən enir.”

Bu, onu sevincə gətirən səbəbin ehkam olduğunu bildirir. Başqa sözlə, müəlliminin ona sağ xətdə getməyi əmr etməsi, onun müəlliminin ehkamını yerinə yetirməsi deməkdir. Müəllimi ona sağ xətdə işləmək üçün xüsusi bir vaxt, sol xətdə işləmək üçün isə başqa bir vaxt təyin etmişdir. Və baxmayaraq ki, sol xətt sağ xəttə ziddir – çünki sol xətt insanın öz hesabını apardığı və Yaradanın işində nə əldə etdiyini görmək üçün özünə baxdığı vəziyyət adlanır; və o görür ki, o, çılpaq və yoxsuldur, və bu halda necə kamillikdə ola bilər? – yenə də müəllimin ehkamına tabe olaraq, insan biliyin fövqündə hərəkət edir.

Belə çıxır ki, onun bütün kamilliyi "biliyin fövqündə" xüsusiyyətinə əsaslanır. Bu, iman adlanır. Bu sözlərin mənası da budur: "Hər bir yerdə ki, Mənim adımı xatırlamağa icazə verərsən, Mən sənə gələcək və sənə xeyir-dua verəcəyəm." "Hər bir yerdə" – başqa sözlə, baxmayaraq ki, o, hələ xeyir-duaya layiq deyil, yenə də "Mən sənə Öz xeyir-duamı verəcəyəm," çünki sən bir yer təqdim edirsən – bu da sevinc yeri deməkdir, hansı ki, onun daxilində ali nur məskən sala bilər.