34. Torpağın üstünlüyü hər şeydədir  

1942-ci ildə eşidilib

Məlumdur ki, heç nə öz həqiqi mahiyyətində açılmır, yalnız iki ziddiyyət vasitəsilə açılır, “necə ki, nurun üstünlüyü qaranlıqdan görünür”.

Bu o deməkdir ki, hər bir təzahür başqa bir təzahürə işarə edir və məhz iki ziddiyyət vasitəsilə əks anlayışın həqiqi reallığını dərk etmək mümkündür. Buna görə də, əgər bir təzahürə paralel olan təzahür yoxdursa, onu tam aydınlıqla dərk etmək mümkün deyil.

Məsələn, əgər qarşısında pisliyi göstərən bir təzahür yoxdursa, həmin təzahürün yaxşı olduğunu qiymətləndirmək və demək mümkün deyil. Eynilə: acı və şirin, nifrət və sevgi, aclıq və toxluq, susuzluq və susuzluğun yatırılması, ayrılıq və birləşmə. Buradan belə çıxır ki, insan ayrılığa qarşı nifrətə çatmadan birləşməyə olan sevgi dərəcəsinə çata bilməz.

Ayrılığa qarşı nifrət dərəcəsinə nail olmaq üçün məsləhət odur ki, əvvəlcə insan ümumiyyətlə ayrılığın nə olduğunu, yəni kimdən və nədən ayrıldığını anlasın. Ancaq bundan sonra o, həmin ayrılığı islah etmək istədiyini deyə bilər.

Başqa sözlə, insan kiminlə və nədən ayrıldığını dərk etməlidir. Bundan sonra o, ayrıldığı ilə birləşmək üçün səy göstərə bilər. Yəni əgər o, birləşmə nəticəsində nə əldə edəcəyini başa düşərsə, o zaman ayrılıqda qalarsa nə itirəcəyini də qiymətləndirə bilər.

Qazanc və itki isə ləzzət və əzab vasitəsilə ölçülür. Başqa sözlə, insana əzab gətirən şeydən insan uzaqlaşır və ona nifrət edir. Və uzaqlaşmanın ölçüsü əzabın hiss edilmə dərəcəsindən asılıdır, çünki insan təbiəti əzabdan qaçmağa meyllidir. Buna görə də, biri digərindən asılıdır. Başqa sözlə, əzabın böyüklüyü nə qədərdirsə, insan da o qədər çalışır və müxtəlif hərəkətlər edir ki, ondan uzaqlaşsın. Yəni əzab insanda əzab gətirənə qarşı nifrət oyadır və bu ölçüdə o, uzaqlaşır.

Buradan belə çıxır ki, insan forma bənzərliyinin nə olduğunu bilməlidir ki, birləşmə adlanan forma bənzərliyinə çatmaq üçün nə etməli olduğunu bilsin. Və bunun sayəsində o, forma fərqinin və ayrılığın nə olduğunu öyrənər.

Kitablardan və müdriklərdən məlumdur ki, Yaradan – xeyirxahdır və xeyirxahlıq edən, yəni Onun idarəçiliyi aşağıdakılara xeyirxah və xeyirxahlıq edən kimi açılır. Və biz də buna inanmağa borcluyuq.

Buna görə də, insan dünyanın idarə edilməsi yollarına baxanda və öz üzərində və ya başqalarında görməyə başlayanda ki, həmin idarəçilikdən əzablar gəlir, ləzzət yox – necə ki, bu, Yaradanın adına uyğun olmalıdır: xeyirxah və xeyirxahlıq edən – o, bu vəziyyətdə deməkdə çətinlik çəkir ki, ali idarəçilik “xeyirxah, xeyirxahlıq edən və onlara bütün xeyiri bəxş edən” xüsusiyyəti ilə həyata keçirilir.

Lakin bilmək lazımdır ki, belə bir vəziyyətdə – yəni onlar Yaradanın yalnız xeyir verdiyini deyə bilməyəndə – onlar “rəşaim” (günahkarlar) adlanırlar. Çünki onların hiss etdiyi əzablar onları Yaradanı ittiham etməyə (marşia) vadar edir. Yalnız Yaradan onlara ləzzət verdiyi zaman onlar Onu haqlı çıxarırlar. Müdriklərimizin dediyi kimi: “Kimdir tsadik (saleh)? Yaradanını haqlı çıxaran kəsdir”, yəni Yaradanın dünyanı ədalətlə idarə etdiyini deyən kəs.

Beləliklə, əzab hiss etdikdə insan Yaradandan uzaqlaşır, çünki təbiətinə görə insan ona əzab verənə qarşı nifrət bəsləməyə başlayır. Nəticədə, əslində Yaradanı sevməli olduğu halda, dəhşətlisi budur ki, əksinə, insan – qorxulu olsa da demək – Yaradanı nifrətlə qarşılayır.

Bəs insan Yaradanı sevməyə necə gələ bilər? Bunun üçün bizə xüsusi bir vasitə – sgula verilmişdir: Tora və ehkamlarla məşğul olmaq, çünki “onun içindəki işıq insanı qaynağına qaytarır”. Başqa sözlə, orada işıq var ki, o, insana ayrılıq vəziyyətinin təhlükəsini hiss etdirir. Və tədricən, insan Tora işığını əldə etməyə niyyət etdikcə, onda ayrılığa qarşı nifrət yaranır, yəni o, özünü və ruhunu Yaradanla ayrılığa və uzaqlaşmaya gətirən səbəbi hiss etməyə başlayır.

Başqa sözlə, insan inanmalıdır ki, Yaradanın idarəçiliyi “xeyirxah və xeyir edən” xüsusiyyəti ilə həyata keçirilir. Lakin insan eqoist məhəbbətə batdığı üçün, bu onu forma fərqliliyinə gətirir – çünki bir düzəliş edilmişdir ki, buna “vermək naminə” deyilir və bu, “forma bənzərliyi” adlanır. Yalnız bu şəkildə Yaradanın vermək istədiyi xeyiri və ləzzəti qəbul etmək mümkündür ki, o, həmin xeyir və ləzzəti [öz eqoist niyyətləri üçün] ala bilməsin. Bu isə onu ayrılığa qarşı nifrətə gətirib çıxarır.

Belə olduqda, o, forma bənzərliyinin gətirdiyi qazancın böyüklüyünü qiymətləndirmək imkanına malik olur. Və o, birləşmə xüsusiyyətinə can atmağa başlayır. Beləliklə, hər bir forma digərinə – yəni əks forma – işarə edir. Buradan çıxır ki, insan hiss etdiyi bütün enişlər – yəni ayrılıq halları – ona iki ziddiyyət arasındakı fərqi ayırd etməyə imkan verir.

Başqa sözlə, enişlərdən insan, yüksəlişlərin faydasının nədə olduğunu dərk etməlidir. Əks halda, insanda onu yuxarıdan yaxınlaşdırdıqları və ona yüksəlişlər verdikləri vaxtın əhəmiyyətini qiymətləndirmək imkanı olmazdı. O, əldə edə biləcəyi həmin əhəmiyyəti götürmək qabiliyyətinə malik olmazdı.

Bu, ac qalmağı heç vaxt yaşamayan bir insana yemək verilməsinə bənzəyir: o, yeməyin dadını hiss edə bilməz. Deməli, enişlər – ayrılıq zamanı – onu yüksəlişlərdəki birləşmənin əhəmiyyətinə gətirir. Yüksəlişlər isə onu enişlərə nifrətə gətirir, çünki onlar onu ayrılığa aparır.

Onda o, forma bənzərliyinin gətirdiyi qazancın böyüklüyünü qiymətləndirmək imkanına malik olur. Və beləliklə, o, birləşmə xüsusiyyətinə can atmağa başlayır. Belə çıxır ki, hər bir forma digərinə – yəni əks forma – işarə edir. Buradan belə nəticə çıxır ki, insan ayrılığa düşdüyü zaman hiss etdiyi bütün enişlər ona iki ziddiyyət arasındakı fərqi ayırd etməyə imkan verir.

Başqa sözlə, insan enişlərdən yüksəlişlərin faydasını dərk etməlidir. Əks halda, insanda onu yuxarıdan yaxınlaşdırdıqları və ona yüksəlişlər verdikləri vaxtın əhəmiyyətini qiymətləndirmək imkanı olmazdı. Və o, ala biləcəyi həmin əhəmiyyəti qavramaq qabiliyyətinə malik olmazdı.

Bu, heç vaxt aclığın dadını hiss etməmiş bir insana yemək verilməsinə bənzəyir. Beləliklə, enişlər – ayrılıq zamanı – onu yüksəlişlərdə olan birləşmənin əhəmiyyətinə gətirir. Yüksəlişlər isə onu ayrılığa gətirən enişlərə qarşı nifrətə aparır.

Başqa sözlə, insan enişlərdə olan şərin böyüklüyünü qiymətləndirə bilmir. Yəni o, qorxulu olsa da demək, İdarəçilik haqqında pis sözlər deyir və hətta kimin haqqında pis danışdığını hiss etmir ki, bilsin: belə böyük bir günah üçün tövbə etməlidir. Çünki bu, dəhşətli olsa da demək, Yaradan haqqında pis danışmaq adlanır, yuxarıda deyildiyi kimi.

Və deyilənlərdən belə nəticə çıxır ki, yalnız onda, yəni insanda iki forma olduqda, o, iki ziddiyyət arasında mövcud olan məsafəni ayırd edə bilər. Necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi: “Nurun üstünlüyü qaranlıqdan görünür”. Çünki yalnız o zaman o, birləşməni qiymətləndirə və hörmət edə bilər. Məhz birləşmə sayəsində insan Yaradılış Məqsədində əks olunan xeyir və ləzzətə çata bilər. Bu Məqsəd Yaradanın Öz məxluqatını ləzzətləndirmək istəyindən ibarətdir.

Və bütün gördüklərimiz yalnız Yaradanın bizim dərk etməyimizi istədiyi formada açılır. Çünki bu, bizi məqsədin kamilliyinə gətirən yoldur.

Lakin Yaradanla birləşməyə nail olmaq elə də asan deyil. Bunun üçün böyük səylər və çalışqanlıq tələb olunur ki, insan nəticədə xeyir və ləzzəti əldə etsin və hiss etsin. Amma bu vaxta qədər insan İdarəçiliyi haqlı çıxarmalı və biliyin fövqündə inanmalıdır ki, Yaradan məxluqatlarla “xeyirxah və xeyir edən” kimi rəftar edir və deməlidir: “Onların gözləri var, amma görmürlər”.

Və bu, müdriklərimizin dediyi kimi: “Xavakuk gəldi və bütün [prinsipləri] bir mənaya gətirdi, necə ki, yazılıb: ‘Saleh insan öz inamı ilə yaşayacaq’”. Bu o deməkdir ki, insanın ayrı-ayrı məsələlərlə məşğul olmasına ehtiyac yoxdur; o, bütün işini bir nöqtəyə cəmləməlidir – yəni ümumiyə, bu da Yaradanın varlığına olan inamdır. Və məhz bunun üçün o, dua etməlidir. Başqa sözlə, o, Yaradanın ona kömək etməsi üçün dua etməlidir ki, o da bilikdən yuxarı olan inam xüsusiyyətində işləyə bilsin.

İnamda xüsusi bir xüsusiyyət var ki, bu xüsusiyyət insanın ayrılığa qarşı nifrət etməsinə səbəb olur. Buna görə də hesab olunur ki, dolayı yolla inam insanda ayrılığa qarşı nifrət oyadır.

Və biz görürük ki, inamla görmək və bilmək arasında böyük fərq var.

Belə ki, əgər bir şeyi görmək və bilmək mümkündürsə, və əgər ağıl ona deyirsə ki, bunu etmək lazımdır, və o, bir dəfə belə qərara gəlirsə, bu qərar onun üçün kifayət edir. Başqa sözlə, necə və hansı formada qərar veribsə, o, bunu praktikada da belə icra edir. Çünki ağıl hər bir hərəkətdə onu müşayiət edir ki, o, ağılın dediyini pozmasın. Və ağıl ona tam yüz faiz dərk etdirir ki, o, qəbul etdiyi qərara uyğun hərəkət etməlidir.

Eyni zamanda, inam xüsusiyyəti potensial razılıqdır. Yəni o, ağıldan üstün olaraq özünü məcbur edir və deyir ki, doğrudan da, inamın tələb etdiyi kimi işləmək dəyərlidir – bilikdən yuxarı. Buna görə də, bilikdən yuxarı inam yalnız fəaliyyət zamanı kömək edir, yəni o zaman ki, o, inanır. Çünki yalnız o zaman o, bilikdən yuxarı işləmək üçün qüvvə sərf etməyə hazırdır. Amma elə ki, o, inamı bir an belə tərk edir – yəni inam onda bir an zəifləyir – onda dərhal Tora və əməliyyatlar dayanır. Ona əvvəllər qəbul etdiyi bilikdən yuxarı inam boyunduruğu artıq kömək etmir.

Halbuki o, ağılla bir dəfə belə bir nəticəyə gəlmişdirsə ki, bu və ya digər şey onun üçün ziyandır və həyatını təhlükəyə atır, o, hər dəfə yenidən ağıl və izaha qayıtmalı olmur ki, bu niyə təhlükəlidir. Çünki o, bir dəfə bunu tam yüz faiz anlayıb və dərk edib ki, məhz ağılın ona pis və ya yaxşı olduğunu göstərdiyi şeylərlə məşğul olmalıdır, artıq o, bu qərara uyğun hərəkət edir.

Biz ağıldan doğan məcburiyyətlə inamdan doğan məcburiyyət arasındakı fərqi görürük. Bəs səbəb nədir ki, inama əsaslanan şeydə insan hər dəfə inam formasını yada salmalıdır? Əks halda, o, öz dərəcəsindən enir və günahkara bənzər bir vəziyyətə düşür. Hətta belə hallar bir gün ərzində də baş verə bilər ki, insan gün ərzində öz dərəcəsindən dəfələrlə enir, çünki bir gün ərzində belə onun biliyin fövqündə olan inamı bir anlıq da olsa kəsilmədən qala bilməz.

Bilmək lazımdır ki, bizim inamı unutmağımızın səbəbi odur ki, inam biliyin fövqündədir və o, bədənin bütün arzularına ziddir. Çünki bədənin arzuları insanın içində yerləşmiş təbiətdən – almaq istəyindən – qaynaqlanır. Bu istəyin kökü həm ağıl, həm də qəlbdədir və buna görə də bədən insanı həmişə öz təbiətinə doğru çəkir. Yalnız o zaman ki, insan inamla birləşir, inamda bədəni almaq arzularından çıxarıb biliyin fövqündə hərəkət etdirmək gücü olur, yəni bədənin ağlına qarşı.

Buna görə də, insan vermə qablarına – birləşmə adlanan vəziyyətə – nail olmamışdan əvvəl inam onda daimi ola bilmir. Və inam ona işıq saçmadıqda, o, özünü çox aşağı, daha aşağı bir vəziyyətdə görür. Və bu, yuxarıda deyildiyi kimi, forma fərqliliyindən irəli gəlir və bunun səbəbi almaq istəyidir. Məhz bu ayrılıq ona bütün əzabları gətirir, onun bütün binalarını və işə qoyduğu bütün səyləri dağıdır.

O görür ki, inamı itirəndə elə bir vəziyyətə düşür ki, bu, hələ işə vermək naminə başladığı zamankından da betərdir. Bunun sayəsində o, ayrılığa qarşı nifrət qazanır, çünki indi o, dərhal əzabları hiss etməyə başlayır – həm öz şəxsi həyatında, həm də bütün dünyada. Ona Yaradanın məxluqatlarla idarəçiliyini haqlı çıxarmaq çox çətin gəlir – ki, bu idarəçilik “xeyirxah və xeyir edən” xüsusiyyətindədir. Və o, hiss edir ki, dünya onun üçün qaranlığa qərq olub və o, heç yerdən sevinc ala bilmir.

Beləliklə, hər dəfə o, yüksək idarəçilik haqqında pis danışdığı qüsuru düzəltməyə başlayanda, ayrılığa qarşı nifrət qazanır. Və ayrılığa qarşı hiss etdiyi nifrət sayəsində o, birləşməyə sevgi ilə yaxınlaşır. Başqa sözlə, ayrılıq zamanı hiss etdiyi əzab dərəcəsi nə qədərdirsə, birləşməyə, yəni Yaradanla birliyə yaxınlaşma dərəcəsi də o qədər olur. Necə ki, yuxarıda deyildiyi kimi: o, qaranlığı hiss etdikcə – bu onun üçün şərdir – elə o qədər də birləşməni hiss edir ki, bu, onun üçün xeyirdir. Və o, müvəqqəti olaraq birləşməyə nail olduqda, artıq onun dəyərini bilmək və qiymətləndirmək bacarığına malik olur.

Və deyilənlərdən anlayırıq ki, dünyada mövcud olan bütün əzablar yalnız həqiqi əzablara hazırlıqdır. İnsan bu həqiqi əzablara gəlməlidir, əks halda o, ruhani bir şeyə layiq ola bilməz, çünki “işıqsız kli yoxdur”. Və bu həqiqi əzablar haqqında deyilir ki, o, İdarəçiliyi ittiham edir, yəni yüksək İdarəçilik haqqında pis danışır. Və o, bunun üçün dua edir ki, İdarəçilik haqqında pis danışmasın.

Və bu əzabları Yaradan qəbul edir, buna “Yaradan bütün ağızların duasını eşidir” deyilir. Bu əzablar haqqında edilən duanı Yaradanın eşitməsinin səbəbi ondadır ki, insan öz almaq üçün olan kelimləri (qabları) üçün kömək istəmir. Axı demək olar ki, əgər Yaradan ona istədiyini versə, bu, forma fərqliliyi səbəbindən onu Yaradanla daha da uzaqlaşdırar.

Tam əksinə: o, inam istəyir, Yaradanın ona müqavimət gücü verməsini istəyir ki, forma bənzərliyinə nail ola bilsin. Çünki o görür ki, onda daimi inam yoxdur; yəni inam ona işıq saçmadıqda, o, İdarəçilikdə şübhələrə düşür və “rəşа” (günahkar) adlanan bir vəziyyətə gəlir, yuxarıda deyildiyi kimi, çünki o, Yaradanını ittiham edir (marşia).

Beləliklə, onun hiss etdiyi bütün əzablar yüksək idarəçilik haqqında pis danışmaqdan irəli gəlir. Bəs onda nə ağrıyır? – Axı insan Yaradanı mədh etməli və deməlidir: “Mübarəkdir Yaradanımız ki, bizi Öz şöhrəti üçün yaratdı!” Yəni məxluqlar Yaradanı ucaldır və Onun şöhrətini hörmətlə qarşılayır. Amma o görür ki, dünyanın idarə olunması Yaradanın şöhrətinə xidmət etmir, çünki hər kəsin iddiaları və tələbləri var ki, idarəçilik açıq şəkildə aşkar olsun: yəni Yaradan dünyanı “xeyirxah və xeyir edən” kimi idarə edir. Amma bu açıq olmadığından insanlar deyirlər ki, bu idarəçilik Yaradanın şöhrəti üçün deyil. Bu isə ona ağrı verir.

Beləliklə, insan hiss etdiyi əzablar səbəbindən, qorxulu olsa da demək, yüksək İdarəçilik haqqında pis danışmağa məcbur olur. Deməli, onun Yaradanın qarşısında etdiyi dua – yəni Yaradan ona inam gücü versin və o, “xeyirxah və xeyir edən” xüsusiyyətinə nail olsun – öz ləzzəti üçün xeyir almaq arzusu səbəbindən deyil. Əksinə, o, dəhşətlisi budur ki, pis danışmaq istəmir və bu, ona əzab verir.

Başqa sözlə, o, öz tərəfindən biliyin fövqündə inanmaq istəyir ki, Yaradan dünyanı “xeyirxah və xeyir edən” xüsusiyyəti ilə idarə edir və istəyir ki, onun inamı tam hissiyyat üçün yetərli olsun, elə bil ki, bu, artıq bilik daxilindədir.

Ona görə də, Tövrat və ehkamlarla məşğul olarkən, o, Yaradanın nurunu cəlb etmək istəyir, amma öz ləzzəti üçün deyil. Əksinə, o, dözə bilmir ki, Yaradanın idarəçiliyini haqlı çıxara bilmir – ki, bu, “xeyirxah və xeyir edən” xüsusiyyəti ilə həyata keçirilir. Və bu, ona əzab verir, çünki o, Yaradanın adını – hansı ki “xeyirxah və xeyir edən”dir – təhqir edir, halbuki onun bədəni tam əksini iddia edir. Və bütün əzablarının səbəbi də budur: çünki o, ayrılıq vəziyyətində olduğundan, Yaradanın idarəçiliyini haqlı çıxara bilmir. Bu vəziyyət isə “ayrılıq ona nifrətlidir” adlanır.

Və o, bu əzabları hiss edəndə, Yaradan onun duasını eşidir və onu Özünə yaxınlaşdırır. Nəticədə, o, birləşməyə nail olur. Çünki ayrılıqdan hiss etdiyi əzablar onu birləşməyə layiq edir. Və o zaman deyilir: “Nurun üstünlüyü qaranlıqdan görünür”.

Buna görə də deyilib: “Torpağın üstünlüyü – hər şeydədir”. Burada “torpaq” – məxluqatı, “hər şeydə” isə – ayrılıq və birləşmə vəziyyətləri arasındakı fərqi görməklə əldə edilən üstünlüyü bildirir. Məhz bu üstünlük sayəsində biz “hər şeylə” – yəni Yaradanla – birləşməyə nail oluruq. Çünki Yaradan hər şeyin kökü adlanır.