16. Əməldə «Yaradanın gündüzü və Yaradanın gecəsi» nə deməkdir.

1941-ci ildə Qüdsdə eşidilib.

Müqəddəs kitabda yazılanlar barədə ustadlarımız demişlər: ««Yaradanın gündüzünü hərisliklə gözləyənlərin aqibəti kədərdir! O gün nəyinizə gərəkdir? O, nur deyil,qaranlıqdır!». Gündüzü gözləyən xoruzla yarasa haqqında rəvayət: «Mən işığı gözləyirəm, çünki o, mənim nurumdur.Amma nur sənin nəyinə gərəkdir?»» Bu o deməkdir ki, əyər yarasanın gözü yoxdursa və deməli o,görmürsə gün işığı ona nə verir ? Əksinə ,gözü olmayanlarda günəş işığı daha dərin qaranlıq törədir.

Burada “Yaradanın gündüzü” adlanan Yaradanın nurunda görmək ilə gözün nə əlaqəsi olduğunu anlamaq lazımdır.Yarasanın nümunəsində bu belə izah  edirlir ki,gözü olmayan qaranlıqda qalır.Bundan əlavə anlamaq lazımdır ki, “Yaradanın gündüzü”  və “Yaradanın gecəsi”  nə deməkdir. Onların fərqi nədir? Aydın məsələdir ki, «insanların gündüzü » dedikdə, günəşin nur saçdığı müddət nəzərdə tutulur. Lakin , “Yaradanın gündüzü” -nün mənasını biz necə anlaya bilərik?

Cavab: Günəşin təzahürü kim.Yəni,günəş yerə nur saçanda,biz buna « gündüz » deyirik , nur sacmadığında isə bunu «qaranlıq » adlandırırıq. Eynilə Yaradan üçün ,”gündüz” -onun təzahürü, “gecə “ isə   simasının gizliliyi adlanır. Başqa sözlə, simanın açıqlığı varsa və hər şey gün kimi aydındırsa, buna ,”gündüz” deyilir. Müdriklərin aşağıdakı misraları izah etdikləri kimi: ««Cani nurlananda oyanır,məzlumları və yoxsulları öldürür. Lakin geçələri -o, oğru kimidir». Yəni nur -gündüz deməkdir.Belə deyilir: “əyər sənə gün kimi bəllidirsə ki, o, ruhlarımız üçün gəlib, deməli o, canidir və onu ruhunun köməyi ilə xilas etmək olar ». Buradan anlaşılır ki, Qmara ,”gündüz” dedikdə,gün kimi aydın olan şeyləri nəzərdə tutur.

Deməli, “Yaradanın gündüzü” dedikdə,Onun dünyanı yalnız «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyəti  vasitəsi ilə idarə etməsinin aydınlığa çıxacağı nəzərdə tutulur. Məsələn, insan dua etdiyi anda istədiyini alır. Həmcinin ,haraya müraciət etsə müvəffəqiyyət  qazanır. Buna “Yaradanın gündüzü” deyilir.

Lakin zülmət və ya  gecə simanın gizliliyi kimi anlaşılır.Yəni «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyətinə şübhə yaranır və kənar düşüncələrə gətirib çıxarır.Başqa sözlə desək, Yaradanın idarəetməsinin gizliliyini insana bütün bu kənar fikirləri gətirir. Bu zülmət və gecə adlanır. Yəni insan elə bir hala düşür ki, bütün aləm gözündə qaranlığa bürünür.

««Yaradanın gündüzünü hərisliklə gözləyənlərin aqibəti kədərdir! O gün nəyinizə gərəkdir? O, nur deyil,qaranlıqdır!» sözlərini məhz belə izah etmək lazımdır.

Və məsələ ondadır ki, Yaradanın “gündüzünü gözləyənlər” dedikdə, onların bilik üzərindən inam xüsusiyyətinə layiq olacaqlarını gözləmələri nəzərdə tutulur. Belə ki, inam o qədər güclü olacaq ki,sanki gözləri ilə gördüklərinə və tam biliyə sahib olduqlarına əmin olacaqlar. Yəni Yaradan dünyanı yalnız «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyəti  vasitəsi ilə idarə edir.

Başqa sözlə,onlar Yaradanın «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyəti  vasitəsi ilə idarəçiliyini görmək isislahlər. Cünki görmək inama ziddir. Yəni, inam yalnız dərrakə ilə ziddiyyət olan yerdə mövcuddur.Və insan dərrakəsinə zidd olan bir əməl etdikdə, bu- bilik üzərindən inam adlanır.Yəni, onlar  inanırlar ki, Yaradanın varlıqlarını idarə etməsi «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyəti ilə həyata keçirilir. Lakin bunu aydın dərrakə ilə görmədikləri üçün Yaradana «Biz «xeyirxah və xeyir gətirən » xüsusiyyətini biliyimiz,dərrakəmiz daxilində görmək istəyirik» demirlər. Əksinə, bunun bilik üzərindən inam şəklində qalmasını arzulayırlar.

Lakin onlar Yaradana yalvararaq Ondan, inamlarının o qədər güclü olmasını istəyirlər ki, sanki bilikləri daxilində görürlər.Yəni dərrakələri daxilində inamları ilə bilikləri arasında fərq olmasın. Bu isə Yaradanla vəhdət halında olmaq istəyənlər üçün  «Yaradanın gündüzü»adlanır. Başqa sözlə desək, əyər onlar bunu bilik xüsusiyyətində hiss etsələr,o zaman ali rifah adlanan Yaradanın nuru «ayırıcı kelim» adlanan almaq istəyi keliminə keçir.  Lakin onlar bunu isislahlər, çünki bu müqəddəsliyin əksi olan kelimdir. Onlar isə Yaradanla vəhdətə gəlmək istəyirlər. Lakin bu yalnız quruluş bənzərliyi vasitəsilə mümkündür.

O zaman , yalnız öz xeyrinə almaq istəyi ilə doğulan insan  öz təbiətinə tamammilə zidd olan Yaradanla vəhdətə can atması halına necə gələ bilər?

Məhz bu səbəbdən ikinci təbiəti adlanan vermək istəyinə gəlmək üçün insan böyük iş görməlidir. Və buna layiq görüldüyündə,o, zərər vermədən ali rifahı ala bilməyə qadir olur. Çünki bütün zərərlər öz xeyrinə almaq istəyindən irəli gəlir. Yəni,hətta o, vermək istəyi xatirinə nə isə etsə belə, düçüncəsinin dərinliyində əməlinə görə hər hansısa bir qarşılıq alacağı fikri mövcud olur.

Bir sözlə,insan əməli müqabilində qarşılıq almasa,heç bir şey etmək iqtidarında deyil. Yəni, o,həzz almalıdır. Və öz xeyri üçün olan istənilən həzz  hissinə görə insan həyat mənbəyindən qopmalıdır. Və onun Yaradanal vəhdəti sona çatır,çünki vəhdət quruluşun bənzərliyi ilə ölçülür. Bu səbəbdən, insan öz gücü ilə, almaq istəyindən azad, təmiz vermək istəyinə gələ bilməz.

Ona görə də, insanda, ikinci təbiəti kimi vermək istəyinin olması üçün,ona  quruluş bənzərliyinə gətirib çıxaran güc lazımdır. Yəni, Yaradan kimi müqabilində heç bir şey almayan vermək istəyi.

Başqa sözlə desək, Yaradanın vermək istəyi, xisaronun nəticəsi deyil.Yəni verməyə kimsə olmasa belə ( düşünülməsi belə titrəyişncdur), Onda bu istək yenə də var.Lakin biz buna bir oyun kimi baxmayılıq.Başqa sözlə desək, Yaradan ehtiyacı olduğu üçün vermir,bu Ona lazım deyil,sadəcə bir oyundur

Bir Xanımın,Yaradan dünyanı yaratdıqdan sonra nə ilə məşğul olur sualına müdriklərimiz belə cavab verirlər: «Oturub leviatanla (nəhəng balina ilə) oynayır. Deyildiyi kimi: «Bu Leviatanı onunla oynamaq üçün Sən yaratdın»». Burada «Leviatan» vəhdət və birlik deməkdir. (deyildiyi kimi: «İnsanın birlikdə olan boşluğuna uyğun olaraq 'loyot'»). Başqa sözlə,məqsəd Yaradanın varlıqlarıyla birləşməsidir və bu sadəcə bir oyundur,hansının ki,istəklərlə və tələbatlarla heç bir əlaqəsi yoxdur. 

Və oyun ilə istəyin fərqi ondadır ki, istəkdə təzahür edən hər bir şey labüddür və insan istədiyinə nail olmursa, onda xisaron var. Eyni zamanda,bunu əldə etmədiyində xisaron sayılmır.Deyildiyi kimi: «Düşündüyümə çatmadımsa,- eybi yoxdur ». Yəni, buna olan bütün istəyi ciddi olmayan sadəcə bir oyun olduğu üçün vacib deyil .

Deyilənlərdən aydın olur ki, həqiqi müqəddəslik insanın bütün əməlinin vermək istəyi naminə olduğunda və onun öz xeyrinə həzz almaq üçün heç bir istək və cəhdinin olmadığında baş verir. Və bu Yaradana məxsus olan çox yüksək bir pillədir.  Buna  «Yaradanın gündüzü» deyilir, çünki Yaradanın günü müqəddəslik adlanır, deyildiyi kimi: «Qoy sübh ulduzları sönsün,nuru gözləyəcək, o isə yoxdur ». Burada nur müqəddəslik sayılır. 

Lakin insan Yaradanın ona,birinci təbiəti olan almaq istəyindən sonra bəxş etdiyi  ikinci təbiəti kimi vermək istəyinə çatdıqda, Yaradana kamilliklə qulluq etməyə qadir olur. Və bu Yaradanın gündüzü adlanır.

Bu səbəbdən,hələlik Yaradana “Vermək niyyəti” ilə xidmət etmək üçün ikinci təbiətə layiq görülməyən insan,bu xüsusiyyətə layiq görülməyə ümid edir.Başqa sözlə,bu qüvvəyə çatmaq üçün yalnız bütün səylərindən istifadə etdikdən sonra,hesab etmək olar ki,o,Yaradanı gözləyir. Yəni,o,Yaradanla xüsusiyyət bənzərliyinə nail olacaq.O gün gəldiyində isə insan,onu Yaradandan ayrı salan Almaq istəyinin əsarətindən azad olduğu üçün böyük bir sevinc içində olur.Lakin indi Yaradana qovuşur və hesab olunur ki,artıq ən böyük yüksəklikdədir.

Eyni zamanda,yalnız öz xeyrinə Almaq niyyətində çalışdıqda,əksinə baş verir. Yəni ,nə qədər ki, insan əməli nəticəsində özünə bir mənfəət əldə edəcəyini düşünür,o,sevinir.Lakin Almaq istəyinin heç bir kompensasiya əldə etməyəcəyini gördükdə,o,qüssə və tənbəllik halına düşür.Bəzən isə,hətta” keçmiş xeyirxah əməllinə “ görə peşmanlıq halına gələrək, “Mən bu biliyə and içməmişdim” deyir. 

Belə olan halda,əksinə- «Yaradanın günü»,yəni Vermək istəyi güvvəsinə çatdıqda,ona sən indi Tövrat və ehkamlarla məşğul olduğuna görə mənfəət qazanacaqsan» dediklərində,o: «Bu mənim üçün nur deyil,qaranlıqdır» deyə cavab verir. Çünki bilik onu yuxarıda deyildiyi kimi, qaranlığa gətirir.