6.Ruhani əməldə “Tövratın istinad nöqtəsi” dedikdə nə başa düşülür.
1944-cü ildə eşitdiklərim
İnsan Tövratı öyrənən zaman və əməllərinin bütünlüklə vermək istəyi ilə əlaqəli olmasını arzuladıqda, o, çalışmalıdır ki, Tövrat bu əməllərdə ona dayaq olsun. Dayaq nöqtələrinə - insanı qidalandıran güvvələr, yəni sevgi və ehtiram, ruh yüksəkliyi, gümrahlıq hissi və sair nəzərdə tutulur. Bütün bunları o, Tövratdan almalıdır. Başqa sözlə Tövrat insanı bu nəticələrə gətirib çıxarmalıdır.
Amma insan Tövratla məşğul olub həmin nəticəyə gəlmədikdə, o demək deyil ki, o, Tövratla məşğul olur, çünki Tövrat dedikdə, onun daxilindəki Nur nəzərdə tutulur. Və müdriklərin dediyi: ”Mən şər yaratdım və Tövratı onun islahı üçün sizə verdim” - kəlməsində onun daxilində gizlənən Nurdan söhbət gedir, çünki Tövratın daxilindəki həmin Nur mənbəyə qaytarır.
Tövrat iki yerə bölünür, bunu bilmək vacibdir:
- Tövrat xassəsi
- Ehkam xassəsi
Bu iki xassənin əsl mənasını, insana Tövrat yolu ilə getmək nəsib olana qədər, deyildiyi kimi: “Yaradanın sirri -Onun qarşısında həyəcanla ehtiram edənlər üçündür” kəlməsini anlayana qədər mümkün deyil. İnsan Yaradanın imarətinə girməyə hazırlaşan an, o, həqiqətin yolunu hələ də anlaya bilmir, lakin buna baxmayaraq misal çəkmək olar ki, insan hazırlıq səviyyəsində olsa belə, bir şey anlaya bilsin. Müdriklər yazırlar: “Ravvin Yosi deyir, ehkamlara riayət insanı həmin an, Tövrat isə onunla həm məşğul olunan an, həm də olunmayan an xilas və müdafiyə edir”.
ehkamın yerinə yetirilməsi insanın yiyələndiyi Nurun mövcud olması deməkdir. O,insana, onun daxilində Nur olduqda qulluq edir və bu səbəbdən insan sevinc hissinə qərq olur. Buna ehkam deyilir. Yəni insan hələ Tövrata yiyələnə bilməsə də, Nur ona ruhani həyat gücü bəxş edir.
Tövrat onun çatdığı, yiyələndiyi yoldur və O, insana, insan Tövratla məşğul olmadığı anlarda da, yəni onda Nurun olmadığı anlarda da qulluq edir. Çünki insanı tərk edən yalnız parıltının özüdür, onun ruhani işində yiyələndiyi yol ona, parıltı qeybə şəkilsə belə qulluq edir.
Bundan əlavə bilmək vacibdir ki, ehkamların yerinə yetirildiyi an, Tövratla məşğul olunmayan anlardan daha vacibdir. Yəni insan Nur alırsa, bu o deməkdir ki, insan ehkamlari yerinə yetirir, ona görə də ehkam insanda Nurun olduğu halda, onun üçün daha vacibdir, nəinki nurun olmadığı halda Tövrat, yəni Tövrat onun üçün həyat deyilsə.
Digər tərəfdən isə Tövrat da onun üçün vacibdir, çünki onun Tövratdan yiyələndiyi yol ona qulluq edə bilər. Amma onun daxilində Nur adlanan həyat yoxdursa və o, həmin Nur adlanan həyatı, ehkamlar əsasında alırsa - bu nöqteyi nəzərdən ehkamlar Tövratdan vacibdir. Ona görə də insanda həyat Nuru olmadıqda o, günahkar adlanır, çünki o halda insan Yaradanın dünyanı mərhəmətlə idarə etdiyini hiss edə bilmir. Və o, Yaradanı günahlandırdığına görə özü günah işlətmiş olur, çünki həmin halda o, daxilində həyatın olmadığını hiss edir, və sevinməyə heç bir səbəb görmür, və onun üçün Yaradana, ona verdiyi xeyir və fərəh hissinə görə təşəkkür etməyə səbəb yoxdur.
Gözləməyin ki, insan Yaradanın başqalarını mərhəmətlə idarə etdiyinə inanacaq, çünki Tövratın yolu bizim daxili hissiyatımız vasitəsilə qavranılır. Lakin insan, başqasında olan rifah və həzz hissinə görə özündə rifah və həzz hiss etmirsə?Onda necə?
Əyər insan, Yaradanın idarəsinin, onun yoldaşına aşkar mərhəmət və xeyir kimi açılışına inanarsa, həmin inanc ona sevinc və fərəh hissi bəxş edər, çünki o, Yaradanın dünyanı xeyirxahlıqla idarə etdiyinə inanmış olacaqdır. Əgər bir insan digərinin sevincinə sevinə bilmirsə, əgər digərinin yaxşı halı ona fərəh və həyat hissi vermirsə, o zaman - Yaradan “yoldaşımı mərhəmətlə idarə edir”- deməyin nə mənası var?
Çünki ən vacib amil, insanın öz vücudu üzərində hiss elədikləridir - o, ya özünü yaxşı hiss edəcək, ya pis. Və onun fikrincə, yoldaşının halı, yalnız onun, yoldaşının yaxşı əhvalda olduğundan həzz aldığı zaman yaxşı olur.
Yəni biz vücudumuzun hissiyatına əsaslanırıq və səbəbin bizim üçün heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Vacib olan yalnız - insanın özünü yaxşı hiss etməsidir. O zaman, Yaradan mərhəmətli və xeyir gətirəndir - deyir, lakin özünü pis hiss edən zaman o, Yaradanın onu mərhəmətlə idarə etdiyini deyə bilmir.
yoldaşının halının yaxşı olmasına görə həzz hissi duyub sevinc hissinə qərq olan zaman, insan - Yaradan mərhəmətli idarəçidir - deyə bilər. Lakin onda sevinc hissi olmasa və o, özünü pis hiss edərsə, Yaradanın mərhəmətli və xeyirverən olduğunu necə söyləyə bilər axı?
Ona görə də insan həyat və sevinc hissini duymadığı halda - onun daxilində Yaradana qarşı sevgi artıq yoxdur. O, ulu Yaradana qulluq edənlərdə olan kimi, Ona haqq qazandıra və fərəh hissi içində ola bilmir.
Ümumiyyətlə, bilmək lazımdır ki, Ali Nur tam dinclik halındadır və Yaradanın çoxsaylı adlarının yayılması yalnız aşağı aləmlər sayəsində mümkündür.Başqa sözlə Ali Nura verilən adlar aşağıdakılar tərəfindən dərk olunmadan irəli gəlir.Yəni insan Nura necə yiyələnirsə, onu necə hiss edirsə, ona uyğun da ad verir.
Əgər insan Yaradanın ona bir şey verdiyini hiss etmirsə, o, heç nə almadığı halda Yaradana nə ad verə bilər? Lakin insan Yaradana inanırsa, o, yaşadığı hər bir anın Yaradandan gəldiyini deyir və şəxsən özünün hiss elədiklərinə əsasən Yaradana ad verir.
Yəni insan Nuru halına,hisslərinə uyğun olaraq adlandırır.Lakin əyər insan Yaradanın ona bir şey verdiyini hiss etmirsə, o zaman Ona nə ad verə bilər? Halbuki o, Yaradana inam halında istənilən vəziyyətinin Ondan gəldiyini deyir.Belə olan halda öz hissiyatına uyğun olaraq, Yaradana ad verir.İnsan özünü yaxşı hiss edərsə, o zaman deyəcəkdir ki, Yaradanın adı mərhəmətli və xeyirgətirəndir, çünki o, Yaradandan xeyir aldığını hiss edir. Bu zaman insan saleh adlanır, çünki Yaradanına haqq qazandırır.
Əgər insan olduğu halda özünü pis hiss edirsə, o, Yaradanın ona xeyir verdiyini söyləyə bilmir, ona görə də günah işlətmiş sayılır, çünki Yaradanını günahkar çıxarır.
Lakin aralıq vəziyyət deyilən anlayış burada mövcud ola bilməz, yəni insan özünü eyni anda, həm yaxşı, həm də pis hiss edə bilməz. O, özünü ya yaxşı, ya da pis hiss edə bilər.
Müdriklər dediyi kimi: “Bu dünya ya tam günah içində yaşayan insanlar üçündür, ya da ki, tam olaraq saleh insanlar üçündür”. Bu da insanın özünü eyni anda həm yaxşı, həm də pis hiss edə bilməməsinə görədir.
Müdriklərin danışdığı aralıq vəziyyət isə varlıqlarda vaxt anlayışı olduğu ilə əlaqədardır, yəni aralıq vəziyyət iki zamanın arasında olan vəziyyətdir və biri digərinin ardınca davam edir: ruh yüksəkliyi və düşkünlük halları nəzərdə tutulur - o zaman insan ya saleh olur, ya günahkar. Yəni insan özünü eyni anda həm yaxşı, həm də pis hiss edə bilməz.
Deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlirik ki, Tövrat ehkamlardan vacibdir, lakin bu Tövratla və ehkamlarla məşğul olunmayan dövrə aid edilir, yəni bu o deməkdir ki, həmin an insanda həyat gücü yoxdur. Bu zaman həyat gücü olmayan Tövrat, həyat gücü olmayan ehkamlardan vacibdir. Çünki həyat gücü olmayan ehkamdan o, heç bir şey ala bilmir, lakin Tövratdan ona səylərinin yolu qalır, həmin yolu o, Tövratla məşğul olanda alıb. Həyat bitsə belə, onun istifadə edə biləcəyi o yol qalır.Lakin elə zaman olur ki, ehkam Tövratdan vacib sayılır. Bu, həyat gücünün Tövratda yox, ehkamlarda olduğunda baş verir.
Ona görə də insan Tövrat və ehkamlarla məşğul olmadıqda, yəni işində sevinc və həyat gücü olmadıqda, onun üçün ən əsaslı məsləhət - duadır. Amma dua zamanı o, günahkar kimi sayılır, çünki o, dünyada mövcud olan xeyir və həzz hissini duymur.İnsan Yaradanın yalnız rifah verən olduğuna inana biləcəyini düşünsə belə, heç də bütün fikirləri bu yolda həqiqəti ifadə etmir.
Fikir əmələ, yəni orqanlarındakı hissiyatlara keçəndə, insan Yaradanın mərhəmətli və xeyir gətirən olduğunu hiss etməlidir və bundan həyat gücü və fərəh hissini almalıdır. Əgər onda həyat gücü olmazsa, onun təxminlərinin nə köməyi olar? çünki Yaradanın insana xeyir verməsinə baxmayaraq orqanları onu sevmirlər.
Ona görə də insan anlamalıdır ki, əməllərində sevinc və həyat gücü duya bilmirsə, o, günah işlətmiş sayılır, çünki əməlindən gələn xeyri duya bilmir. Onun bütün təxminləri həqiqətdən uzaqdır,çünki əmələ,yəni orqanlarında hissiyata,varlıqlarına verdiyi xeyir və rifaha görə Yaradan sevgisinə gətirib çıxarmır.